به مناسبت ۵ سپتامبر روز جهانی خیریه
مقدمه
پنجم سپتامبر، هم‌زمان با سالگرد درگذشت مادر ترزا، از سوی سازمان ملل متحد به عنوان «روز جهانی خیریه» نام‌گذاری شده است. فلسفه این روز پاس‌داشت همبستگی و مبارزه جهانی با فقر است؛ یادآوری کرامت انسانی و نقش حیاتی کمک‌های داوطلبانه برای بهبود زندگی اقشار آسیب‌پذیر.
اما در ایران تحت حاکمیت ملایان، این روز معنایی کاملاً متضاد دارد. نهادهایی که به نام خیریه فعالیت می‌کنند همچون بنیاد مستضعفان، آستان قدس رضوی و کمیته امداد خمینی ، به مراکز فساد، پولشویی و بازتولید فقر تبدیل شده‌اند. خانواده‌های فقیر و کودکان کار، که باید نخستین دریافت‌کنندگان حمایت باشند، در چرخه‌ای معیوب از وابستگی و محرومیت گرفتار مانده‌اند.
بنیاد مستضعفان: غول اقتصادی پشت نقاب خیریه
بنیاد مستضعفان پس از انقلاب ۱۳۵۷ با شعار کمک به فقرا تأسیس شد. نخستین رئیس آن، محسن رفیق‌دوست، از فرماندهان سپاه پاسداران، از همان ابتدا آن را به بازوی اقتصادی قدرت سیاسی بدل کرد. امروز این بنیاد دومین مجموعه عظیم اقتصادی ایران پس از شرکت ملی نفت است و بیش از ۱۶۰ شرکت در حوزه‌های نفت و گاز، معدن، ساختمان، بانکداری، بیمه و گردشگری در اختیار دارد.
این بنیاد مستقیماً زیر نظر بالاترین مقام رژیم، علی خامنه‌ای، اداره می‌شود و از هرگونه نظارت مستقل معاف است. همین ساختار آن را به یکی از کانون‌های اصلی فساد و رانت‌خواری تبدیل کرده است.
حتی برخی مقامات رژیم بدلیل جنگ درونی به گوشه‌ای از این فساد اعتراف کرده‌اند
پرویز فتاح، رئیس پیشین بنیاد: «در بنیاد نور، یکی از زیرمجموعه‌های بنیاد مستضعفان، حدود ۱۲۳ میلیارد تومان اختلاس صورت گرفته است.»
علی خضریان، نماینده مجلس (۱۴۰۳): «هتل‌های تحت مدیریت بنیاد مستضعفان به ارزش نزدیک به ۹۵ هزار میلیارد تومان به قیمت‌های پایین به افراد خاص واگذار شده‌اند.»
نهادی که قرار بود منبعی برای کمک به فقرا باشد، عملاً به ابزاری برای غارت سازمان‌یافته تبدیل شده است؛ خیریه در نام، اما در عمل دستگاهی برای انباشت ثروت در دست حاکمان.
آستان قدس رضوی: ابزار رژیم برای ساختن امپراتوری مالی
آستان قدس رضوی، متولی حرم امام رضا در مشهد، یکی دیگر از نهادهای عظیم مذهبی–اقتصادی ایران است که به طور مستقیم زیر نظر خامنه‌ای اداره می‌شود و از مالیات معاف است. ثروت آن به ده‌ها میلیارد دلار برآورد می‌شود.
این نهاد، که باید درآمدهایش را صرف زائران و نیازمندان کند، در عمل به یک امپراتوری اقتصادی بدل شده است.
مهدی عزیزیان، معاون پیشین آستان قدس، به دلیل افشای سرقت‌ها و رانت‌خواری‌های کلان ناچار به فرار از کشور شد.
رسانه‌های داخلی گزارش داده‌اند که بخش بزرگی از زمین‌های شهری و روستایی مشهد به نام آستان ثبت یا به شرکت‌های وابسته منتقل شده‌اند، بی‌هیچ شفافیتی.
همانند بنیاد مستضعفان، آستان قدس نیز تنها از نام «خیریه» برای مشروعیت بخشیدن به غارت ثروت عمومی سوءاستفاده میکند، در حالی که سهم فقرا چیزی جز خرده‌ریز نیست.
کمیته امداد خمینی: توزیع فقر به جای کاهش آن
کمیته امداد خمینی با شعار حمایت از خانواده‌های فقیر تأسیس شد و امروز یکی از بزرگ‌ترین نهادهای شبه‌خیریه رژیم است که میلیاردها تومان از بودجه عمومی و درآمدهای کلان از صندوق‌های صدقات دریافت میکند.
اما در عمل، این نهاد هم به مرکز دیگری برای فساد و وابستگی تبدیل شده است:
پرونده‌های متعدد اختلاس در شعب مختلف آن افشا شده، از جمله موردی به ارزش ۱۲ میلیارد تومان.
گزارش‌های اقتصادی از کاهش شفافیت مالی و استفاده مبهم از منابع گسترده حکایت دارند.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد تعداد افراد تحت پوشش بین سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته است؛ به این معنا که فقر نه تنها کاهش نیافته بلکه عمیق‌تر شده است.
نهادی که باید یاری‌کننده فقرا باشد، عملاً به ابزاری برای کنترل آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه بدل شده است؛ «خیریه‌ای» که بقای آن به تداوم فقر گره خورده است.
پیوند به پیامدهای انسانی
بنیاد مستضعفان، آستان قدس و کمیته امداد تنها سه نمونه برجسته از یک شبکه بسیار گسترده‌تر هستند. ستاد اجرایی فرمان امام ، بنیاد شهید و صدها نهاد مذهبی و شبه‌خیریه دیگر تحت حاکمیت رژیم بر همان الگو عمل می‌کنند. در حالی که ادعای «کمک به مردم» دارند، در واقع کانون‌های پولشویی، اختلاس و توزیع فقر هستند.
کودکان کار، زنان سرپرست خانوار و چرخه فقر
پیامد مستقیم این خیریه‌های پوششی، گسترش فقر ساختاری در ایران است:
کودکان کار: شمار واقعی آن‌ها چندین برابر آمار رسمی است. آن‌ها در خیابان‌ها و کارگاه‌های خطرناک کار می‌کنند و از آموزش و بهداشت محروم‌اند. به جای رفع ریشه‌ای مشکلات، خیریه‌های وابسته به رژیم تنها کمک‌های نمایشی ارائه می‌دهند و چرخه فقر را تداوم می‌بخشند.
زنان سرپرست خانوار: بیش از 6 میلیون زن در ایران سرپرستی خانواده را بر عهده دارند. بدون حمایت پایدار، ناچارند به مشاغل غیررسمی و کم‌درآمد روی آورند و اغلب مجبور می‌شوند فرزندان خود را به کار بفرستند، که این امر محرومیت را در نسل‌های بعدی تداوم می‌دهد.
اعتیاد و تن‌فروشی: فقر ساختاری خانواده‌ها را به سوی آسیب‌های اجتماعی ویرانگر سوق می‌دهد. زنان آسیب‌پذیر برای بقا به فعالیت‌های خطرناک کشانده می‌شوند و کودکان کار در معرض باندهای مواد مخدر و سوءاستفاده جنسی قرار می‌گیرند.
به جای حمایت واقعی از فقرا، نهادهای حکومتی این چرخه معیوب را از طریق کمک‌های ناچیز و نمایشی بازتولید می‌کنند.
معنای خیریه در ایران از منظر حقوق بین‌الملل
در سطح جهانی، خیریه به معنای یاری واقعی به فقرا و همبستگی اجتماعی است؛ نهادهایی شفاف و مردمی که اعتماد می‌آفرینند و از کرامت انسانی پاسداری می‌کنند. اما در ایران تحت حاکمیت ملایان، همین مفهوم به پوششی برای فساد و کنترل اجتماعی تبدیل شده است. این تضاد، روز جهانی خیریه را در ایران به نمادی از رنج مضاعف فقرا بدل کرده است.
از منظر حقوق بین‌الملل، رژیم حاکم بر ایران آشکارا تعهدات خود را نقض میکند:
با تداوم فقر، کار کودکان و حذف زنان، مواد ۹ و ۱۱ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ICESCR) را نقض میکند.
با سرکوب سازمان‌های غیردولتی مستقل مانند «جمعیت امام علی» و «خانه خورشید»، ماده ۲۲ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) را درباره آزادی تشکل نقض میکند.
با سوءاستفاده از خیریه‌ها برای پولشویی و اختلاس، در تضاد آشکار با استانداردهای گروه ویژه اقدام مالی (FATF) قرار دارد.
این نقض‌ها صرفاً تخلفات انتزاعی نیستند؛ بلکه میلیون‌ها زندگی را ویران کرده‌اند. خانواده‌هایی در فقر شدید گرفتارند، کودکانی که آینده‌شان در خیابان‌ها نابود می‌شود، و زنانی که ناچار به انتخاب راهکارهای خطرناک برای بقا هستند، شاهدان زنده ماهیت دروغین این خیریه‌های حکومتی‌اند. سرکوب نهادهای مستقل نیز آخرین روزنه‌های امید به کمک‌های واقعی را خاموش کرده است.
جمع‌بندی و فراخوان
روز جهانی خیریه باید نماد همبستگی و عدالت اجتماعی باشد. اما در ایران تحت سلطه رژیم ملایان، خیریه به ابزاری برای فساد و غارت تبدیل شده است.
ما از شورای حقوق بشر سازمان ملل، نهادهای بین‌المللی و سازمان‌های مدنی می‌خواهیم که:
تحقیقات مستقل درباره فساد و پولشویی در خیریه‌های پوششی ایران را آغاز کنند، رژیم حاکم را برای اجرای شفافیت مالی و لغو معافیت‌های ناعادلانه تحت فشار قرار دهند، و از سازمان‌های غیردولتی مستقل و مدافعان حقوق بشر حمایت کنند تا صدای فقرا در ایران خاموش نماند.
