کودکان کار – کودکانی که از حق کودکی محرومند
مقدمه
با وجود تلاش‌های بین‌المللی برای محو کار کودکان در سراسر جهان و با وجود آنکه حتی روز ۱۲ ژوئن در تقویم جهانی به نام روز منع کار کودکان نام‌گذاری شده است، اما هنوز بیش از ۱۵۰ میلیون کودک کار در جهان هستند که بیش از نیمی از آنها به انجام کارهای پرخطر مشغول‌اند.
برخی کارشناسان مسائل اقتصاد شهری آمار کودکان کار ایران را بین ۳ تا ۷ میلیون عنوان می کنند. براساس گفته نائب رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان، « علیرغم کاهش آمار کودکان کار در سطح جهانی شاهد افزایش تعداد کودکان کار در ایران هستیم.» (خبرگزاری ایسنا – ۲۳ تیر ۱۳۹۶)
این کودکان که از خانواده های فقیر و کم در آمد جامعه هستند و جهت کمک به درآمد خانواده تن به هر کاری می‌دهند، یگانه فرصت کودکی خود را در کنار اتوبانها و خیابانها در میان دود و هیاهو و یا در دخمه هایی فاقد کمترین امکانات سپری می‌کنند.
آنان در معرض شکل‌های گوناگون بهره‌کشی هستند، از کار در خیابان‌های پرخطر تا مزارع کشاورزی و کارگاه‌های ناشناخته و غیرقانونی. جامعه با سیمای این کودکان به خوبی آشناست: بسیاری از آنها در شهرهای بزرگ به خودروها نزدیک می‌شوند، به مسافران گل و فال و آدامس می‌فروشند، اسپند دود می‌کنند، شیشه ماشین را می‌شویند یا به سادگی دست گدایی دراز می‌کنند. بسیاری از این کودکان کار از تحصیل محروم شده‌اند.
سازمان ملل متحد روز ۱۲ ژوئن برابر ۲۳ خرداد را روز جهانی مبارزه با کار کودکان نامیده تا توجه بزرگسالان را به میلیون‌ها کودکی برانگیزد که از حق کودکی کردن محروم هستند.
در ایران ماده ۷۹ قانون کار، اشتغال کودکان زیر ۱۵ سال را ممنوع دانسته است. قانون همچنین برای کار کودکان ۱۵ تا ۱۸ ساله نیز شرایط خاصی پیش‌بینی کرده است، اما این قانون عملا نادیده گرفته می‌شود.
طبق گزارش اخیر سازمان خیریه “کودکان را نجات دهید”، ایران در میان ۱۷۲ کشور جهان در رده ۸۰ فهرست “کودکی‌های دزدیده شده” قرار دارد.
مانیتورینگ حقوق بشر ایران در این گزارش تلاش میکند تنها گوشه ای از زندگی تلخ کودکانی بدون کودکی را به تصویر بکشد.
وضعیت کودکان کار در ایران :
متاسفانه کماکان حکومت ایران هیچ گونه آمار دقیقی در رابطه با کودکان کار ارائه نکرده است اما براساس آخرین آمار به نقل از کارشناسان مسائل اقتصاد شهری آمار کودکان کار در ایران بین ۳ تا ۷ میلیون عنوان شده است. (خبرگزاری تسنیم – ۵ مهر ۱۳۹۶)
چهار میلیون از کودکان کار در سنین ۱۰ تا ۱۴ سال در ایران وجود دارد و یک میلیون و پانصد هزار کودک کار در سنین ۱۴ تا ۱۸ سال هستند.
براساس آمارهای رسمی آمار کودکان کار در استان تهران ۱۴.۳ درصد، سیستان و بلوچستان و خراسان رضوی ۶.۹ درصد، خوزستان ۶.۴ درصد، هرمزگان ۵.۸ درصد و قم ۵.۷ در صد می‌باشد.
در حالی که براساس قوانین ایران کار کودکان زیر پانزده سال ممنوع است. اما بسیاری از کودکان کار توسط خود دولت بکار گرفته می‌شوند.
کودکان بسیاری در سنین ۵ تا ۱۵ سال، در محل دپوی زباله‌های شهرداری به‌عنوان نیروی کار ارزان در اختیار پیمانکاران شهرداری هستند.
محل زندگی و کار این کودکان در گاراژهای پر از زباله است. گاراژهایی در سیطره حشرات موذی و بوی ناخوشایند نافذی که از فاصله دور هم به مشام می‌رسد. محل‌هایی در شکل غیربهداشتی و غیرانسانی که به بستری خطرناک برای آزارهای روحی، جسمی و جنسی این کودکان تبدیل می‌شود.
عزیز پسر بچه ۱۲ساله‌‌ای است که هیچ بخشی از زندگی‌اش شبیه کودکان عادی نیست، روزی نزدیک به ۱۹ساعت زباله جمع میکند و ماهانه ۳۰۰تا ۴۰۰هزار تومان حقوق می‌گیرد. عزیز… درباره شرایط کاری‌اش می‌گوید: «ساعت ۱۰صبح از خواب بیدار می‌شویم و از ساعت ۱۱تا ساعت ۱۲شب دنبال بار می‌گردیم. ۱۲شب ماشین ما را به گاراژ برمی‌گرداند تا ساعت ۶صبح باید بیدار بمانیم و بار‌ها را تمیز کنیم. فقط از ۶ تا ۱۰صبح می‌توانیم، بخوابیم بعد ناهار می‌خوریم و دوباره دنبال بار می‌گردیم.»
طاهره پژوهش عنوان «بردگی کودکان» را در رابطه با آنها بکار برد و با این عنوان «از بردگی کودکان در دروازه‌غار تا مدارسی که دوستدار کودک نیستند» در مورد کار برده‌وار آنها گفت: «در حال حاضر “بردگی کودکان کار” یکی دیگر از مشکلاتی است که با آن مواجه‌ایم، به‌طوری که شاهد بردگی کودکان کار به‌ویژه کودکان کار مهاجر و به‌طور خاص در منطقه دروازه‌غار و هرندی هستیم؛ برخی از این کودکان حتی برای حمام کردن هم باید از استادکار و یا صاحب‌کار خود اجازه بگیرند و یا برخی اوقات تا ساعت ۱۲شب مشغول کار هستند و حتی بیش از ۲ساعت در روز وقت خالی ندارند».(خبرگزاری ایسنا ۲۲خرداد ۹۵)
قاسم زاده رئیس هیت مدیره شبکه یاری از به کارگیری کودکان کار ۵ ساله تا ۱۵ ساله در خدمت پیمانکاران شهرداری خبر داد. (خبرگزاری ساعت ۲۴- ۴ مهر ۱۳۹۶)
به گفته یکی از معلمین یزد «در روزهای پایانی هر سال شاهد به‌کارگیری دانش‌آموزان توسط پیمانکاران شهری بوده‌ام. آنها با به‌کارگیری کودکان می‌کوشند سود خود را بالا ببرند؛ این در حالی انجام می‌شود که اکثریت این کودکان و دانش‌آموزان از خانواده‌های فقیر و کم‌درآمد هستند و دستمزد چند برابر زیر خط فقرِ والدین کارگر آنها باعث می‌شود آنها برای کمک به درآمد خانواده تن به این استثمار بدهند و یگانه فرصت کودکی خود را در کنار اتوبانها و خیابانها در میان دود و هیاهو سپری کنند».(خبرگزاری ایلنا ۱۸فروردین ۹۷)
الهام فخاری رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران از بکار گیری کودکان کار در شهرداری تهران خبر داد و گفت«در شهرداری زمینه های آشکاری وجود دارد که از کودکان در مشاغل سخت به ویژه جمع آوری زباله، سود جویی می‌شود و از آنها به عنوان نیروی کار ارزان سوء استفاده می‌کنند.» (خبرگزاری ایسنا – ۸ خرداد ۱۳۹۷)
این در حالی است که دولت ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر پیمان‌نامه حقوق کودکان را امضا کرده و با پذیرش آن در سال ۱۳۷۳ به تامین حقوق همه کودکان پای‌بند شده است.
ماده ۳۲ پیمان جهانی حقوق کودک می‌گوید: « کودک باید در برابر هر کاری که رشد و سلامت او را تهدید میکند، حمایت شود و دولت‌ها باید حداقل سن کار و شرایط کار کودکان را مشخص کنند.»
وجوه دیگری از وضعیت کودکان کار در ایران
کودکان کار به دلیل اشتغال در بسیاری از کارها و نداشتن امنیت کافی در معرض خطرات بسیاری قرار دارند. ابتلای این کودکان به ایدز و سایر بیماری‌ها تنها یکی از آسیب‌هایی است که در خیابانها در انتظار آنهاست.
کارگاههایی که پیمانکاران شهرداری برای تفکیک زباله استفاده می‌کنند در حاشیه شهر و بدون ابتدایی‌ترین امکانات بهداشتی هستند و کودکان زباله‌گرد در آن در معرض انواع بیماریهای عفونی قرار دارند.
دکتر مینو محرز رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران نرخ ابتلا کودکان کار و خیابان به ایدز ۴۵ برابر جامعه عنوان کرده است که از این افراد، یک سوم کودکان مبتلا ۱۰ تا ۱۴ ساله و دو سوم ۱۵ تا ۱۸ ساله هستند.»
بنا به گفته رضا قدیمی مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران بیش از ۹۰ درصد از کودکان در معرض تجاوز قرار گرفته اند. ( خبرگزاری ایسنا – ۱۴ آبان ۱۳۹۶)
فاطمه دانشور عضو شورای شهر تهران روز شنبه ۱۰تیر 96 به خرید و فروش باند بزرگ کودکان در تهران اشاره کرد و گفت: «در بسیاری از موارد کودکان ناپدید می‌شوند و اعضای بدن آنها قاچاق می‌شود و بعد از مدتها جسد برخی از آنها در بیابانها بدون کلیه و چشم رها شده است.»
به گفته کارشناسان و مددکاران اجتماعی این کودکان از حقوق اجتماعی و شهری محروم هستند و هیچ قانون و مرجعی از آنها حمایت نمی‌کند.
در حالی که حکومت ایران در سال ۱۳۷۳ پیمان جهانی حقوق کودک را امضا کرد است و بر اساس ماده ۲۶ این پیمان، هر کودکی حق دارد از تامین اجتماعی از جمله بیمه اجتماعی برخوردار شود. همچنین ماده ۲۷ پیمان جهانی حقوق کودک تاکید میکند، کودکان باید از سطح زندگی که تامین‌کننده رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی آنها باشد، برخوردار شوند.
اما تاکنون هیچ گونه اقدام موثری در رابطه با بهبود بخشیدن به وضعیت کودکان کار صورت نگرفته است.
نتیجه گیری
در ایران نزدیک به 10میلیون نفر از جمعیت کشور در فقر مطلق به‌سر می‌برند. درآمد 60درصد از مردم زیر حداقل درآمدی است که کفاف یک گذران زندگی سطح پایین را بکند. علت گستردگی آمار کودکان کار چیزی جز فقر عمومی نیست.
کودکان کار از آسیب‌پذیرترین لایه‌های اجتماعی هستند. آنها نه‌تنها از فضای امن، خانواده، محیط آموزشی و بهداشتی مناسب بی‌بهره‌اند، بلکه از ساده‌ترین امکانات انسانی (حق شادی، بازی کردن و تفریح) نیز محروم‌اند.
شهرداری در تهران و کلان‌شهرها، به بهانه بکارگیری پیمانکار برای کارهای مختلف، با تشکیل شبکه‌های مافیایی، کودکان کار را به بیگاری گرفته و با وادار کردن آنها در امر تفکیک زباله، آنان را فراتر از حد طاقت انسانی، استثمار می‌کنند.
این وضعیت کودکان کار در کشوری است که هیچ قانونی آنان را حمایت نمی‌کند و از حقوق اولیه انسانی از جمله حق آموزش و تحصیل بازمی‌مانند.
ما را در کانال تلگرام دنبال کنید:
https://t.me/IranHRMnews