بی سوادی و ترک تحصیل، پدیده ای رایج در ایران
امروزه بیسوادی در بسیاری از کشورهای جهان ریشه‌کن شده است. در برخی از کشورهای منطقه بیسوادی از بین رفته و تعداد باسوادان به صد در صد می‌رسد. در حالی که تازه‌ترین آمار ارائه شده توسط رئیس سازمان نهضت سوادآموزی ایران نشان می‌دهد که۱۱ میلیون از جمعیت کشور، کم‌سواد و نزدیک به ۹ میلیون نفر «بی‌سواد مطلق» هستند.
یکی از نمایندگان مجلس به نام علیرضا رحیمی نیز پیش از این از وجود نه و نیم میلیون نفر بی‌سواد در ایران خبر داده بود که سه و نیم میلیون از آنها بی‌سواد مطلق بشمار می‌آیند. (خبرگزاری ایلنا – ۱۷ شهریور ۱۳۹۶)
اگرچه آمار ارائه شده توسط نهادهای دولتی و مسئولین ذیربط به دلیل سیاست‌های غیرشفاف، کمتر از واقعیت است اما همین آمار نشان می‌دهد که حدود ۱۱ درصد از جمعیت کشور بی‌سواد هستند.
۶۳ درصد بیسوادان از جمعیت زنان اند که ۴۴ درصد روستایی و ۵۴ درصد شهری هستند. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد که بیشترین آمار بیسوادی در استان‌های مرزی کشور است.
آمار مشخصی از کودکان بازمانده از تحصیل در ایران وجود ندارد و همواره آمارهای متناقضی از سوی مسئولان مختلف در این زمینه اعلام می‌شود اما براساس گفته رئیس سازمان نهضت سواد آموزی ایران استان‌هایی که بالاترین آمار بیسوادی در کشور دارا هستند سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، لرستان و کرمان می‌باشند که معمولا سالانه در هر پایه بین ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر ترک تحصیل می‌کنند. (خبرگزاری ایلنا – ۱۳ تیر ۱۳۹۷)
با توجه به آمار بی سوادی در ایران خوب است به علل افزایش بی سوادی در ایران نگاه کنیم.
علل بیسوادی در ایران
فقر خانواده و نداشتن تمکن مالی برای خرج تحصیل، مشارکت فرزندان در اقتصاد خانواده و کودکان کار، مشکلات فرهنگی، مهاجرت‌های فصلی، نداشتن شناسنامه از دلایلی است که کودکان را از مدرسه رفتن باز میدارد و همه این دلایل وقتی به فرزندان دختر می‌رسد، ساده تر پذیرفته می‌شود. در زیر مهمترین عوامل ترک تحصیل در کودکان و میزان بیسوادی در کشور اشاره میکنیم.
فقر خانواده
علی باقرزاده رئیس سازمان نهضت سوادآموزی به علل و آمار ترک تحصیل کودکان اشاره کرد و گفت: افرادی را وارد مدرسه میکنیم اما در دوره ابتدایی آن را ترک می‌کنند که 53 درصد به حوزه اقتصادی برمی گردد؛ 35 درصد دلایل اجتماعی چون طلاق و اعتیاد والدین، هفت درصد دلایل فردی عمدتا در حوزه جسمانی، پنج درصد دلایل آموزشی چون نبودن مدرسه دارد؛ بر این اساس 88 درصد ترک تحصیل دلایل اقتصادی و اجتماعی دارد، بنابراین اگر بخواهیم مشکل را حل کنیم باید در این بخش سرمایه گذاری کنیم. (باشگاه خبرنگاران جوان – ۳۰ دی ۱۳۹۶)
در مناطق روستایی، به دلیل فقر و شرایط اقتصادی نامناسب کودکان دانش آموز جهت کمک کردن به خانواده اواسط سال تحصیلی جهت کار به کوره‌های آجرپزی می روند و همین امر باعث وقفه در تحصیل آنان می‌شود.
علاوه بر این موارد، افراد بی‌سواد فقط تا پایان سال ۹۴ امکان سوادآموزی رایگان را داشته‌اند و از ابتدای سال ۹۵ برای سواددار شدن باید هزینه‌های آن را پرداخت می‌کرده‌اند.
نداشتن شناسنامه
بنا به گفته عثمان مزین وکیل دادگستری در ایران «محرومیت کودکان در ایران چندین علت دارد که فقر و نداشتن مدارک هویتی از عمده دلایل آن هستند. قانون اساسی بر رایگان بودن تحصیل تاکید کرده اما این برای کسانی است که تابعیت ایران دارند. ما کودکان بسیاری در ایران داریم که هر چند مادر آنها ایرانی است و در ایران هم دنیا آمده‌اند اما تبعه ایران محسوب نمی‌شود. وقتی تبعه ایران نیستند متعاقبا به آنها شناسنامه و مدارک هویتی داده نمی‌شود و عملا از تحصیل محروم می‌شوند.»
رئیس سازمان نهضت سوادآموزی از وجود ۳۸ درصد اتباع خارجی محروم از تحصیل خبر داد. (خبرگزاری ایسنا- ۴ دی ۱۳۹۶)
ازدواج زودرس
دختران به دلیل ازدواج زودرس از ادامه تحصیل باز می‌مانند.
شهرهای جنوبی ایران بالای فهرست بیسوادی دختران قرار دارند. سیستان و بلوچستان با ۱۱ شهر در صدر آمار بیسوادی دختران است و خوزستان هم با سه شهر، پس از آن آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی در رده چهارم قرار دارند.
رضوان حکیم‌زاده معاون امور ابتدایی وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد « در بسیاری از استان‌های مرزی، نرخ پوشش دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه حدود 50 درصد است یعنی 40 تا 50 درصد دانش‌آموزان این مقطع در مدرسه حضور ندارند و ممکن است برخی از آنها به دلیل ازدواج زودهنگام مدرسه را ترک می‌کنند.» (خبرگزاری عصر ایران – ۱۸ شهریور ۱۳۹۶)
عدم دسترسی به امکانات آموزشی
در مناطق مرزی و در بسیاری از روستاها فقط مدارس ابتدایی یا نهایتا راهنمایی وجود دارد و دانش‌آموزان برای دبیرستان باید به شهر بروند و بسیاری از آنان به دلیل فقر مالی و شرایط خانواده ناچارند ترک تحصیل کنند؛ علی‌الخصوص اگر این کودکان دختر باشند که به ناچار از سوی خانواده‌های خود از تحصیل محروم می‌شوند.
عثما مزین وکیل دادگستری در ایران ضمن اشاره به قانون اساسی ایران و رایگان بودند شرایط آموزش و پرورش را رایگان افزوده است «متاسفانه در برخی مناطق، امکان تحصیل فراهم می‌شود و در برخی مناطق از جمله مناطق مرزی فراهم نمی‌شود. این نشان دهنده توزیع نابرابر و ظالمانه امکانات دولتی و نوعی تبعیض است. کودک باید تا پایان تحصیلات بتواند از تحصیل برخوردار شود ولی نه آموزش و پرورش پی‌گیری می کند و نه والدین توان این را دارند و عملا بسیاری از کودکان نمی‌توانند تحصیلات متوسطه را به پایان ببرند.»
مشکلات فرهنگی
از دلایل دیگری که کودکان را از رفتن به مدرسه باز میدارد مشکلات فرهنگی است که وقتی به فرزندان دختر می‌رسد، ساده تر پذیرفته می‌شود.
در ایران خانواده‌هایی وجود دارند که بیسوادی را به ویژه برای دختران زشت نمی‌دانند و به دلایل فرهنگی دختران خود را به مدرسه نمی‌فرستند. به باور بسیاری از این خانواده‌ها تحصیلات برای دختران ضرورتی ندارد و با کمترین سواد احتیاجات آنها را رفع می‌شود. بسیاری از خانواده‌ها هم به نیروی فرزند دختر برای امور خانه یا مشارکت اقتصادی و درآمدزایی نیاز دارند.
در سیستان و بلوچستان بسیاری از خانواده‌ها از ثبت‌نام دخترانشان در دبیرستان به دلیل مختلط بودن کلاس‌های دبیرستانی، خودداری می‌کنند.
