-
مقدمه
ایران در حال سوختن در بحران بی آبی است و خشکسالی در ایران مقوله‌ای است که تقریبا از ده سال پیش شروع شده و حکومت ایران با بهره برداری از ۹۷ درصد آبهای سطحی خود، عملا تمام رودخانه های کشور را خشک کرده است.
به گفته عیسی کلانتری رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست در مصاحبه با پایگاه تحلیلی ندای ایرانیان، در صورت باقیماندن این وضعیت درکشور، حدود ۷۰ درصد یعنی جمعیتی معادل ۵۰ میلیون نفر برای زنده ماندن از کشور مهاجرت خواهند کرد. وی مدیریت ناصحیح و سد سازیهای بی رویه را موجب خشک شدن تالابها و دریاچه ها و هدر رفتن آب های سطحی و زیر سطحی دانست و البته بحران آب به گفته دیگر مقامات حکومت ایران به یکی از ۶ ابر چالش کشور تبدیل شده است.
اگر چه شرایط اقلیمی، تغییرات آب و هوایی و گرم شدن منطقه ای که ایران در آن قرار دارد در بوجود آمدن این شرایط بی تاثیر نبوده است اما طی چند دهه گذشته بر اثر سوء مدیریت این مسئله تبدیل به یک بحران شده است. میانگین جهانی بارش سالانه ۸۵۰ میلیمتر است در حالیکه ایران با میانگین بارش ۲۵۰میلیمتر در بخش نیمه خشک و خشک جهان قرار گرفته است. بنابراین حل مساله آب باید به طور منطقی از اصلی ترین اولویتها در ایران باشد، اما واقعیت چیست؟ واقعیت این است که الویت های دولت به خصوص در مناطقی که در معرض بی آبی یا خشکسالی هستند حفظ، ارتقاء و مدیریت منابع آبی نیست. خشکسالی در حال حاضر بیش از ۳۷ میلیون ایرانی را تهدید می کند، تهدیدی که مقامات حکومتی ایران آن را جدی نگرفته اند و برای حل این معضل هیچ اقدامی نکرده اند. این آمارها و هشدارها نه تنها توسط کارشناسان و فعالان محیط زیست اعلام شده، بلکه مقامات وزارت انرژی ایران نیز به این موضوع اعتراف کرده اند. همانطور که اشاره کردیم به گفته کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست ایران، ۷۰ درصد مشکلات کشور بدلیل وضعیت آب است و بی توجهی به بحران آب می تواند ایران را نابود کند.
یکی از نمونه های سیاست های اشتباه و ویرانگر حکومت در راستای خشکسالی، وضعیت آب زاینده رود می باشد که این رودخانه برای واحدهای صنعتی سپاه وارتش در یک منطقه حفاظت شده اختصاص داده شده است. حکومت ایران این کار را با حفر چند تونل در مسیر رودخانه زاینده رود انجام داده است به این صورت که مسیر آب این رودخانه را تحت عنوان پرو‌‌ژه آبرسانی به یزد، کرمان و کاشان برای مصارف سایتهای اتمی خود منحرف کرده است. ارگان سپاه پاسداران تا سال ۱۳۹۲ در مسیر زاینده رود ۱۴ سد بزرگ ساخته و ۶ سد در دست ساخت داشته است و این وضعیت درحالی است که بستر رودخانه از استان چهارمحال بختیاری تا تالاب گاوخونی خشک شده بوده است.
همچنین حفر صدها هزار چاه عمیق و نیمه عمیق از دیگر علل بروز بحران شدیدآب در ایران میباشد.
-
تأثیرات خشکسالی بر زندگی مردم و بحرانهای جبران ناپذیر برای کشاورزان
بطور عام تصور از خشکسالی زمین های خشک و بی آب و علفی است که در آن زمین ها به صورت ترک خورده رخ می نماید، در صورتی که خشکسالی تبعات بسیار شدیدی می تواند داشته باشد، از جمله می توان به مسائل اقتصادی، کشاورزی و اشتغال، موضوعات فرهنگی، بحران های اجتماعی و بطور خاص مشکلات بهداشتی و بروز بیماری های ناشی از کم آبی اشاره کرد. برای نمونه مردم استان خوزستان به علت بحران آب و خشکسالی از پایین بودن بهداشت رنج می برند و با انواع واقسام بیماریها دست و پنجه نرم می کنند.
در حال حاضر مردم در استان خوزستان منجمله شهر اهواز و استان خراسان رضوی، با بیماریهایی همچون هپاتیت A ، شیوع بیماری وبا و بیماریهای پوستی مواجه هستند.
همچنین آنچه که وضعیت مردم در برخی شهرهای ایران را، اسفناک کرده است، نداشتن آب شرب میباشد. یک عضو مجلس ایران به نام حسن بیگی، با بیان کاهش ۳۰ درصدی آب شرب در سمنان گفته است: حداقل باید ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب به استان سمنان ارسال شود. حسن بیگی تاکید کرده است که: ”شرایط در استان آن‌قدر سخت است که دیگر برای صنایع نمی‌توانیم آبی اختصاص دهیم. این خشکسالی ها باعث می شود روزبه روز مردم به تهران یا استانهای مجاور مهاجرت کنند که این مساله وضعیت خطرناکی را برای آنها بوجود می آورد”.
یکی از اقشاری که به علت بی آبی با مشکلات بسیار زیاد مواجه هستند،کشاورزان محروم و زحمتکش می باشند که به دلیل از بین رفتن زمین های کشاورزی با مشکلات معیشتی و اقتصادی شدیدی روبرو شده اند. دراثر کمبود آب بسیاری از زمین های زراعی آنها از بین رفته و زندگی برای آنها و خانواده هایشان بسیار سخت شده است، ولی حکومت ایران هیچ اقدامی برای رفع این مشکلات نکرده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم: ”تنش کم‌آبی اصفهان به حدی رسیده که خطر بحران بی‌آبی را در پایان تابستان برای اصفهان محتمل کرده است. وضعیت ذخایر نامطلوب سد زاینده رود در هشت ماه اخیر موجب شد تا کشاورزان اصفهانی نتوانند همچون سالهای قبل، از منابع آبی این رودخانه برای کشت و زرع خود استفاده کنند”.
خشکی زاینده رود خسارت زیادی به کشاورزان این منطقه از جمله کشاورزان چهارمحال و بختیاری وارد کرده است. همچنین خشک شدن و نبود آب در زاینده رود و مرگ تالاب گاوخونی، به‌عنوان تالابی بین‌المللی، یکی از موارد سوء مدیریت مسئولین حکومت در بخش مدیریت منابع آب کشور است. خشک شدن زاینده رود اکنون مشکلی است که به اساسی‌ترین چالش برای مردم و شهروندان پایین‌دست زاینده‌رود تبدیل شده است. در شهرستان نیمروز نیز بنا به اعتراف استاندار ، ۱۲ هزار هکتار از اراضی کشت پاییزه این شهرستان به دلیل خشکسالی و کمبود آب به طور کامل از بین رفته است. همچنین به گفته مدیریت بحران سیستان و بلوچستان، تامین نشدن حق آبه و بارندگی در منطقه سیستان، مشکلات زیادی برای کشاورزان و دامداران این منطقه بوجود آمده است. به گفته مسئولان و کارشناسان محیط زیست در استان کهگیلویه و بویر احمد، تاکنون ۴۰ هزار هکتار از زمین های جنوب این استان در معرض بیابانی شدن قرار گرفته است که بر اثر حفر ۱۰۰۰ حلقه چاه غیر مجاز در این استان بوجود آمده است.
-
کمبود آب در روستاها
مشکلات ناشی از کم آبی و خشکسالی، زندگی مردم در روستاها را نیز سخت و طاقت فرسا کرده است. بسیاری از روستاهای ایران به دلیل کمبود شدید آب، از آب شرب محروم هستند.
برای مثال در روستای دهک سیستان و بلوچستان طی هفته ۳۰ دقیقه زمان برای مصرف آب شرب دارند و از منابع آب قنات و چاههای کم آب استفاده می کنند.
در نمونه دیگر مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان گلستان گفته است: ”به دلیل کمبود منابع آب آشامیدنی ۱۱۰ روستای این استان با جمعیت ۴۴هزار و ۸۴۹ نفر با تانکر تامین می شود”.
علیرضا شکیبایی در ادامه گفته است: ”با فرا رسیدن فصل تابستان ۱۷۱روستای دیگر گلستان با جمعیت ۱۸۱هزار و ۱۵۵نفر دچار تنش آبی شده و به روستاهایی که نیاز آنها با تانکر سیار تأمین شود، اضافه می‌شوند”.
همچنین به اعتراف یک عضو مجلس از ایرانشهر،۳۰۰ روستای سیستان و بلوچستان فاقد سیستم شبکه آب شرب است و تامین آب ۱۲۰۰ روستا در بلوچستان با تانکر انجام میشود.
مردم در استان کهگیلویه و بویر احمد نیز برای تامین آب شرب با مشکلات و دردسرهای زیادی روبرو هستند. همچنین ۹۰ درصد روستاهای چابهار فاقد شبکه آبرسانی هستند و با تانکر آبرسانی می شوند.
معین الدین سعیدی از اعضای شورای شهر چابهار دراین باره گفته است: ” تنها ۲۱ درصد جمعیت ۳۰۰ هزارنفری شهرستان چابهار به شبکه آب دسترسی دارند که آن‌هم به‌صورت مداوم نیست. آب شهر چابهار برای چندین دهه جیره‌بندی است و گاه برخی محله‌ها هفته‌ها آب ندارند”.
سعیدی تصریح می‌کند: ”هم‌اکنون ۴۶۷ روستای شهرستان عمدتاً ساحلی چابهار به‌وسیله تانکر آبرسانی می‌شوند”
لازم به تاکید است که در این سطور فقط نمونه های بسیار کم از وضعیت بحران شدید بی آبی در روستاهای سراسر ایران آورده شده است.
-
ازبین رفتن تالابهاو دریاچه ها و نقش حکومت
طی این سالیان به دلیل سیاستهای غلط کارگزاران دولتی و عدم مدیریت صحیح و سد سازیهای بی رویه، بسیاری از دریاچه ها در ایران خشک و تبدیل به کویر شده است. لازم به ذکر است که به علت آنکه حکومت ایران تاکنون هیچ اقدامی برای احیای دریاچه‌های کشور انجام نداده است، این وضعیت هر روز اسفناک تر می شود.
برای مثال در حال حاضر در ایران با از بین رفتن بیش از ۹۰ درصد تالاب ها و۵۰ درصد حیات وحش، شرایط محیط زیست بسیار شکننده شده است و ۱۱ تالاب فقط در سطح استان فارس رو به خشک شدن است.
یکی از اعضا هیات رئیسه فراکسیون محیط زیست وضعیت آب کشور را در وضعیت بحرانی اعلام کرد و گفت ۹۰ درصد از تالاب های کشور رو به نابودی هستند. بسیاری از رودخانه ها همچون دریاچه ارومیه و زاینده رود خشک شده اند و در آستانه نابودی هستند.
یوناتن بت کلیا افزود «اگر دریاچه ارومیه خشک شود و از بین برود حدود ۱۴ استان نابود خواهند شد. چرا که به دلیل نمکی که در آن منطقه وجود دارد چنانچه طوفان بوزد یا باران شدید ببارد تمام این منطقه را از بین خواهد برد.»
وی یادآورشد «البته راهکارهایی در جهت احیای دریاچه ارومیه مطرح شده است از جمله اینکه کانال‌کشی کرده و آب از دریای خزر و سایر دریاها یا رودخانه‌ها به این دریاچه انتقال داده شود، اما در عمل گامی برای تحقق آن برداشته نشده یا اگر گامی هم برداشته شده، ملموس نیست.»
عضو هیات رئیسه فراکسیون محیط زیست بیان کرد «هم‌اکنون تنها ده درصد از تالابها هنوز خشک نشده‌اند، اما چنانچه برای حفظ آنها برنامه‌ریزی نشود قطعا این تالابهای باقی مانده نیز رو به نابودی می‌روند.»
از سویی دیگر وضعیت سایر تالاب ها و دریاچه های کشور مانند گاوخونی، هورالعظیم، هامون، جازموریان به هیچ وجه مطلوب نیست. عضو کمسیون کشاورزی علی اکبری در گفتگو با خانه ملت گفت: ”وضعیت محیط زیست کشور مطلوب نبوده و عواملی مانند خشکی تالاب ها، روند انقراض نسل گونه های نادر جانوری و گیاهی، آلودگی دریاها و رودخانه ها ، بحران آب، پلاستیک و پسماندو غیره دال بر این ادعاست که درک و فهم درستی نسبت به محیط زیست وجود ندارد. در چنین شرایطی دریاچه‌ها شوره‌زار شده‌اند و خطرات ورود کویر استان فارس را تهدید می‌کند”.
علی‌اکبر کاظمینی، کارشناس حوزه محیط زیست در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر وضعیت دریاچه‌های استان فارس را بحرانی خوانده و گفته است: ”این دریاچه‌ها به‌طور کامل خشک شده‌اند. دریاچه «کافتر» طی چند سال گذشته به دلیل خشکسالی به‌طور کامل خشک بوده و حتی کوچکترین لکه آب نیز در آن دیده نشده است.دریاچه بین‌المللی «پریشان» نیز به‌طور کامل خشک است و فقط برکه‌ای برای گونه‌های آبزی در این دریاچه تعیین شده است. از دریاچه مهارلو تنها لکه آبی باقی مانده که این لکه نیز ناشی از ورود فاضلاب شهر شیراز به آن است.
دریاچه بختگان که دومین دریاچه بزرگ ایران است نیز به دلیل خشکسالی‌های متوالی طی چند سال گذشته حتی یک بار هم آبگیری نشده و وضعیت آن بسیار نگران‌کننده است”. این کارشناس درخصوص تغییر وضعیت اقلیمی استان به کویر می گوید: ”خشک شدن دریاچه ها باعت بهم ریختن تعادل آب و هوایی در استان شده است.به دنبال آن، وضعیت تالابها در کشورنیز بحرانی است و ۶۰ تالاب در ایران خشک شده است”.
مسعود باقرزاده، معاون امور تالابها گفته است: ”از کل ۱۰۵ تالاب در ایران ۳۰ درصد آن، یعنی ۶۰درصد خشک شده است، مانند تالابهای گاوخونی، ارومیه، و تالاب گندمان که تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفتند.
تالاب انزلی که از تالابهای ثبت شده بین‌المللی و بزرگترین زیستگاه پرندگان مهاجر و ماهیها در ایران است مانند ۶۰ تالاب دیگر درحال نابودی است”. رسانه‌های حکومتی با اذعان به وضعیت وخیم این تالاب و اینکه سالها است نیم‌متر آب هم در بخش‌های عمیق تالاب انزلی وجود ندارد، با نقل اظهارات کارشناسان محیط‌زیست نوشته اند: برای نجات تالاب انزلی باید ورودی‌های آن را پاکسازی کرد، چرا که زرجوب و گوهر رود که به این تالاب می‌ریزند، از جمله آلوده‌ترین رودخانه‌هایی هستند که در دنیا وجود دارند. شیرابه‌های زباله با آلودگی بالا به این رودخانه‌ها و در نهایت به تالاب انزلی وارد می‌شوند .علاوه بر آن 360 رشته از چشمه ها و قنات تامین آب آشامیدنی مناطق عشایری در کهگیلویه وبویر احمد نیز به طور کامل خشک شده است.
-
نتیجه گیری