تصادفات جاده‌ای، ارابه‌های مرگ و نقض حقوق بنیادین شهروندان
مقدمه
در ۱۶ سپتامبر – همزمان با آغاز هفته حمل‌ونقل اروپایی ۲۰۲۵، در حالی در جهان به نماد توسعه پایدار و حمل‌ونقل سبز تبدیل شده که در ایران تحت حاکمیت آخوندی، این هفته یادآور بحرانی عمیق است. بحران فرسودگی ناوگان عمومی، جاده‌های ناایمن، خودروهای غیراستاندارد و سوءمدیریت ساختاری که سالانه جان ده‌ها هزار شهروند را می‌گیرد.
طبق اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور و رسانه‌های حکومتی، سالانه بین ۱۷ تا ۲۰ هزار نفر کشته و ۲۵۰ تا ۴۰۰ هزار نفر مجروح می‌شوند. همچنین، بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تعداد کشته‌های سالانه در ایران حدود ۲۱ هزار نفر برآورد شده و کشور در رتبه ۱۱۳ از میان ۱۷۵ کشور جهان از نظر مرگ‌ومیر جاده‌ای قرار دارد.
بحران فرسودگی ناوگان
به گفته رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست، بیش از ۸۶ درصد ناوگان حمل‌ونقل عمومی به سن فرسودگی رسیده است. در مقابل، معاون پلیس راهور فراجا این عدد را حدود ۶۰ درصد اعلام کرده است. حتی با این برآورد پایین‌تر، دست‌کم ۶ وسیله از هر ۱۰ وسیله عمومی فاقد استاندارد ایمنی هستند.
همچنین، طبق اظهارات سردار محمدباقر سلیمی، معاون عملیات پلیس راهور فراجا، از ۴۱.۵ میلیون وسیله نقلیه کشور، ۴۷ درصد خودروها و ۹۱ درصد موتورسیکلت‌ها فرسوده و ناایمن‌اند.
فاجعه آماری
- طبق گزارش روزنامه ستاره صبح به نقل از سازمان مدیریت بحران کشور (۲۷ فروردین ۱۴۰۱)، سالانه ۱۷هزار نفر کشته و ۲۵۰هزار نفر مصدوم می‌شوند و دست‌کم ۲۵هزار نفر دچار معلولیت دائمی می‌گردند.
- سازمان بهزیستی کشور اعلام کرده است سالانه حدود ۲۵۰۰ نفر دچار آسیب نخاعی می‌شوند که بیش از ۵۰٪ آن ناشی از تصادفات جاده‌ای است.
- طبق گفته سردار سیدکمال هادیانفر، رئیس پلیس راهور (تسنیم – ۵ بهمن ۱۴۰۰)، در ۹ ماه نخست سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۳,۱۵۴ نفر در جاده‌ها کشته شدند.
- به گزارش ایسنا (۱۳ شهریور ۱۴۰۳) به نقل از جانشین رئیس پلیس راه، روزانه بین ۴۵ تا ۵۰ نفر کشته و بیش از ۱۰۰۰ نفر مجروح می‌شوند.
- سازمان پزشکی قانونی کشور گزارش داده است که در پنج سال گذشته ۹۱,۱۴۴ نفر قربانی حوادث رانندگی شده‌اند.
- روزنامه‌های حکومتی از قول مقامات پلیس اذعان کرده‌اند که در ۲۰ سال گذشته بیش از ۵۰۰هزار نفر کشته و در ۱۶ سال گذشته بیش از ۴.۵ میلیون نفر مجروح و معلول شده‌اند.
- بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی WHO، نرخ مرگ جاده‌ای در ایران ۲۰.۵ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است و برآورد می‌شود سالانه حدود ۲۱ هزار کشته در تصادفات جاده‌ای داشته باشد.
- به گفته رئیس پلیس راهور، خودروی پراید به تنهایی عامل ۲۴ درصد تصادفات مرگبار است.
- طبق گزارش روزنامه دنیای اقتصاد و اظهارات رئیس سازمان اورژانس کشور، خسارت اقتصادی تصادفات سالانه حدود ۱۴ تا ۳۰ میلیارد دلار (۶ تا ۷ درصد تولید ناخالص داخلی) برآورد می‌شود.
سه ضلع بحران: انسان، خودرو، جاده
پلیس راهور اعلام کرده که ۸۲ درصد تصادفات ناشی از خطای انسانی است (سرعت غیرمجاز، خواب‌آلودگی، بی‌توجهی). با این حال کارشناسان تأکید دارند که ضعف خودروها و جاده‌ها عامل اصلی شدت تلفات است:
- به گفته رئیس پلیس راهور تهران بزرگ، ایربگ بسیاری از خودروهای داخلی عمل نمی‌کند.
- هادیانفر اذعان کرده که بیش از ۵۲۰۰ نقطه حادثه‌خیز در جاده‌های کشور وجود دارد.
- یک وزیر سابق راه و شهرسازی اعتراف کرده است که ۲۰ تا ۴۰ درصد جاده‌های شریانی کشور استاندارد لازم را ندارند.
نقش سپاه و صنعت خودرو در ارابه‌های مرگ
تحقیقات مجلس ارتجاع نشان داده که نهادهای امنیتی و وابسته به سپاه پاسداران در مدیریت ایران‌خودرو و سایپا حضور مستقیم دارند. روزنامه‌های حکومتی نیز اذعان کرده‌اند که این صنعت به «مافیای خودرو» بدل شده است.
به گزارش روزنامه همدلی (۲۴ فروردین ۱۴۰۱)، خودروسازان داخلی مسئول ۸۶ درصد تصادفات جرحی و فوتی بوده‌اند.
به اعتراف رسانه‌های حکومتی، بیش از ۶۰ درصد قطعات یدکی موجود در بازار تقلبی و غیراستاندارد است. سپاه پاسداران علاوه بر صنعت خودرو، کنترل بسیاری از پروژه‌های راه‌سازی کشور را نیز در دست دارد. بنابراین ترکیب «خودروهای مرگبار + جاده‌های ناایمن» محصول مستقیم فساد و چپاول سیستماتیک سپاه و حاکمیت آخوندی است.
ابعاد انسانی و اجتماعی
- به گفته نمایندگان مجلس رژیم، کمتر خانواده‌ای در ایران وجود دارد که عزیز خود را در جاده‌ها از دست نداده باشد.
- قربانیان عمدتاً زیر ۵۰ سال و از نیروی کار فعال هستند.
- طبق گزارش ایسنا، روزانه حدود ۲۰۰ خانواده به فقر شدید یا بی‌درآمدی کشیده می‌شوند.
- طبق برآورد سازمان بهزیستی، هزینه توان‌بخشی یک فرد آسیب‌دیده نخاعی دست‌کم ۴.۵ میلیون تومان ماهانه است.
تحلیل حقوقی
- نقض حق حیات (ماده ۶ میثاق حقوق مدنی و سیاسی).
- نقض حق آزادی رفت‌وآمد ایمن (ماده ۱۲ همان میثاق).
- نقض تعهدات رژیم در قبال CEDAW در حفاظت از امنیت زنان در حمل‌ونقل.
- بر اساس اساسنامه رم، رهاسازی آگاهانه یک بحران مرگبار که سالانه ده‌ها هزار قربانی دارد، می‌تواند مصداق «جنایت علیه بشریت» تلقی شود.
نتیجه‌گیری و فراخوان اقدام
در حالی که اروپا هفته حمل‌ونقل اروپایی ۲۰۲۵ را با شعار «حمل‌ونقل برای همه» برگزار میکند و بر حمل‌ونقل ایمن، در دسترس و پایدار برای همه تأکید دارد، وضعیت ایران کاملاً در تضاد قرار دارد. در حالی که جهان روزهای بدون خودرو، حمل‌ونقل پاک و دسترسی همگانی به حمل‌ونقل را ترویج میکند، ایرانیان با جاده‌های مرگبار، ناوگان فرسوده و بخش حمل‌ونقل تحت کنترل مافیای سپاه مواجه‌اند که سالانه بیش از ۲۰,۰۰۰ جان می‌گیرد.
این صرفاً سهل‌انگاری نیست؛ بلکه یک نقض سیستماتیک حق حیات و امنیت است.
ما از شورای حقوق بشر سازمان ملل و نهادهای بین‌المللی می‌خواهیم:
- یک تحقیق مستقل و فوری درباره بحران تلفات جاده‌ای در ایران آغاز کنند،
- رژیم را به پاسخ‌گویی درباره نقش سپاه و صنعت خودروسازی در این کشتار سیستماتیک وادارند،
- و فشار لازم برای اصلاح فوری زیرساخت‌ها و حذف خودروهای مرگبار از چرخه حمل‌ونقل اعمال شود.
