به مناسبت روز جهانی قربانیان خشونت مذهبی
مقدمه
۲۲ اوت، روز جهانی بزرگداشت قربانیان خشونت‌های مبتنی بر مذهب و اعتقاد، یادآور یکی از بنیادی‌ترین حقوق انسانی یعنی آزادی دین و عقیده است؛ حقی که در اسناد بین‌المللی چون اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی تضمین شده است.
با این حال، در ایران تحت حاکمیت رژیم آخوندی، پیروان ادیان و عقاید مختلف سال‌هاست که هدف بازداشت‌های گسترده، شکنجه، اعدام‌های دسته‌جمعی، تخریب اماکن مذهبی و فشارهای اقتصادی و اجتماعی مداوم قرار می‌گیرند. این گزارش به مناسبت روز جهانی ۲۲ اوت، تصویری مستند از ابعاد این سرکوب ارائه می‌دهد.
چارچوب حقوقی و محدودیت‌ها
- در قانون اساسی ایران تنها سه دین (زرتشتی، مسیحی و یهودی) به رسمیت شناخته شده‌اند. اهل‌سنت نیز در اصل ۱۲ ذکر شده‌اند، اما در عمل بیشترین قربانی بازداشت و اعدام هستند.
- سایر اقلیت‌های مذهبی مانند بهائیان، یارسان، دراویش و منداییان و… هیچ جایگاهی در قانون ندارند و عملاً از حقوق مدنی و اجتماعی محروم‌اند.
- رژیم ایران با این تبعیض ساختاری، تعهدات بین‌المللی خود در قبال میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون منع شکنجه را نقض میکند.
الگوهای سرکوب و آمار
- اعدامها: در سال ۲۰۲۴، دست‌کم ۹۹۳ نفر در ایران اعدام شدند؛ و در سال ۲۰۲۵ تا این لحظه شمار اعدامها به ۷۹۹ نفر رسیده است.
- بخش بزرگی از این اعدامها مربوط به اقلیت‌های مذهبی، به‌ویژه بلوچ‌های اهل‌سنت بوده است.
- بازداشت‌ها: تنها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۲۰۰ بهائی بازداشت یا محکوم شدند. شمار زندانیان نوکیش مسیحی نیز شش برابر افزایش یافت و بیش از ۹۰ نفر به احکام طولانی محکوم شدند.
وضعیت گروه‌ها
اهل‌سنت
اهل‌سنت ایران به‌ویژه در بلوچستان و کردستان یکی از اصلی‌ترین قربانیان سرکوب سیستماتیک رژیم هستند. آنها از حق ساخت مسجد در کلان‌شهرها محروم‌اند، نمازخانه‌هایشان بسته شده و روحانیون و شخصیت‌های برجسته‌شان بارها دستگیر و بسیاری به اعدام محکوم یا اعدام شده‌اند. شهروندان سنی ساکن تهران در زمان شاه و رژیم کنونی از داشتن مسجد خاص خودشان ممنوع بوده اند.
- اعدام‌های دسته‌جمعی رجایی‌شهر – مرداد ۱۳۹۵:
در مرداد ۱۳۹۵، دست‌کم 20 زندانی اهل‌سنت در زندان رجایی‌شهر کرج به‌طور ناگهانی و بدون اطلاع خانواده‌ها اعدام شدند. بسیاری از این زندانیان سال‌ها در سلول انفرادی نگهداری شده و طی بازجویی‌ها تحت شکنجه قرار گرفته بودند. این اعدام دسته‌جمعی یکی از بزرگ‌ترین موارد اعدام عقیدتی در ایران طی دهه‌های اخیر است. - اعدام ۵ زندانی سیاسی اهل سنت – فروردین ۱۴۰۴:
در ۱۹ فروردین ۱۴۰۴، پنج زندانی سیاسی اهل‌سنت به نام‌های مالک فدایی‌نسب، تاج‌محمد خرمالی، فرهاد شاکری، عبدالرحمن گرگیج و عبدالحکیم عظیم گرگیج در زندان وکیل‌آباد مشهد اعدام شدند.
این افراد از سال ۱۳۹۴ در بازداشت بودند و بارها حکم اعدامشان توسط دیوان عالی نقض شد. اما با پرونده‌سازی مجدد وزارت اطلاعات و اعتراف‌گیری تحت شکنجه، سرانجام دوباره به مرگ محکوم و اعدام شدند. گزارش‌ها حاکی از استفاده از اسپری فلفل، ضربات به نقاط حساس بدن و شلاق برای گرفتن اعترافات اجباری است. - اهل‌سنت بلوچ:
در سیستان‌وبلوچستان، ده‌ها نفر از زندانیان بلوچ هر سال اعدام می‌شوند. تنها در سال ۲۰۲۴، بیش از ۱۰۰ زندانی بلوچ اعدام شدند؛ از جمله نوجوان ۱۸ ساله شعیب میربلوچزهی ریگی.
بهائیان
بهائیان هیچ جایگاهی در قانون ندارند و سال‌هاست هدف حذف سیستماتیک‌اند.
- محرومیت آموزشی و شغلی: از تحصیل در دانشگاه‌ها و مشاغل دولتی محروم‌اند.
- مصادره و تخریب اموال: خانه‌ها، مغازه‌ها و زمین‌های کشاورزی مصادره یا ویران می‌شوند. اموال مصادره شده آنها به «ستاد فرمان امام» منتقل می شود، یعنی به مالکیت خامنه ای در می آید.
- بازداشت‌های گسترده: تنها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۲۰۰ نفر از بهائیان بازداشت یا محکوم شدند.
- در مواردی حتی احکام سنگین و اعدام علیه بهائیان صادر شده است.
نوکیشان مسیحی
نوکیشان مسیحی، به‌ویژه در کلیساهای خانگی، یکی از هدف‌های اصلی سرکوب هستند.
- یورش به کلیساهای خانگی و بازداشت دسته‌جمعی.
- صدور بیش از ۹۰ حکم سنگین زندان در سال ۲۰۲۴.
- فشارهای امنیتی و محرومیت از تحصیل و اشتغال، که بسیاری را به ترک کشور وادار کرده است.
دراویش
دراویش گنابادی و سایر طریقت‌های صوفیه سال‌هاست تحت فشار قرار دارند.
- بستن حسینیه‌ها در شهرهایی چون قم و اصفهان.
- بازداشت‌های گسترده در اعتراضات ۱۳۹۶–۱۳۹۷.
- شکنجه و صدور احکام سنگین زندان برای رهبران و پیروان.
- مورد مشخصی از اعدام ثبت نشده اما سرکوب ساختاری ادامه دارد.
یارسان (اهل حق)
یارسان هیچ جایگاهی در قانون ندارند و با تبعیض اجتماعی و امنیتی گسترده مواجه‌اند.
- محرومیت از آموزش و مناصب دولتی.
- تحقیر و اجبار به پنهان‌کردن هویت دینی.
- اعدام رضا رسایی در کردستان – ۲۰۲۵: رضا رسایی، از پیروان یارسان، به اتهام محاربه پس از سال‌ها زندان اعدام شد؛ اتهامی که خانواده او آن را صرفاً بهانه‌ای برای سرکوب عقیدتی دانستند.
منداییان
منداییان جامعه‌ای کوچک در خوزستان‌اند که هیچ رسمیتی در قانون ندارند.
- آیین‌های مذهبی تحت محدودیت شدید برگزار می‌شود.
- گورستان‌هایشان بارها مورد تعرض قرار گرفته است.
- بسیاری ناچار به مهاجرت شده‌اند.
اقلیت‌های رسمی (مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان)
علیرغم رسمیت قانونی، این اقلیت‌ها نیز تحت فشار قرار دارند.
- تبعیض در قوانین مربوط به ارث، شهادت و دیه.
- نظارت و محدودیت شدید بر مدارس و نهادهای مذهبی آنها.
- اهل‌سنت نیز با وجود رسمیت در قانون، بیشترین قربانی اعدامها و بازداشت‌ها هستند.
محکومیت‌های بین‌المللی
- مای ساتو (گزارشگر ویژه فعلی سازمان ملل در امور ایران): تأکید کرده که اقلیت‌های مذهبی مانند بهائیان، دراویش، مسیحیان و اهل‌سنت همچنان قربانی تبعیض ساختاری و بازداشت خودسرانه‌اند. او از رژیم ایران خواست به این سرکوب پایان دهد.
- پرفسور جاوید رحمان (گزارشگر ویژه پیشین سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران): در گزارش‌های خود بارها سرکوب آزادی دین و عقیده در ایران را مصداق نقض سیستماتیک حقوق بشر دانست. او به‌طور خاص وضعیت بهائیان، نوکیشان مسیحی، دراویش و اهل‌سنت را نمونه‌ای از آزار عقیدتی معرفی کرد و از جامعه جهانی خواست این روند را به‌طور جدی پیگیری کند.
- عفو بین‌الملل (Amnesty International): ایران را مسئول بالاترین آمار اعدام‌های ثبت‌شده در جهان معرفی کرده و به‌طور خاص بر سهم نامتناسب بلوچ‌ها و اقلیت‌های مذهبی تأکید کرده است. همچنین به بازداشت‌های گسترده و تخریب خانه‌های بهائیان اشاره کرده است.
نتیجه‌گیری و فراخوان
این گزارش نشان می‌دهد که سرکوب اقلیت‌های مذهبی و عقیدتی در ایران نه رویدادی مقطعی بلکه سیاستی سازمان‌یافته و سیستماتیک است. رژیم حاکم با ابزار اعدام، بازداشت خودسرانه، محرومیت مدنی و تبعیض ساختاری در پی حذف این جوامع از عرصه عمومی و اجتماعی است.
ما از:
- شورای حقوق بشر سازمان ملل،
- گزارشگر ویژه وضعیت حقوق بشر در ایران (مای ساتو)،
- گزارشگر ویژه آزادی دین و عقیده،
- و سایر نهادهای بین‌المللی حقوق بشری،
درخواست می‌کنیم:
- تحقیق فوری و مستقل درباره نقض آزادی مذهب و عقیده در ایران آغاز شود،
- اجرای مجازات اعدام متوقف گردد،
- بازداشت‌شدگان عقیدتی آزاد شوند،
- و آزادی‌های مذهبی و مدنی برای همه شهروندان ایران تضمین شود.
