فاجعه‌ای انسانی در حاکمیت آخوندها
مقدمه:
زندان قزلحصار کرج یکی از بزرگ‌ترین و مخوف‌ترین زندان‌های ایران است که شرایط آن با قوانین و استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر مغایرت دارد. این زندان که در کنار زندان مرکزی کرج قرار دارد، در آذر سال 1403 به دلیل نقض گسترده حقوق بشر، شکنجه و مجازات‌های ظالمانه و اعمال فجیع غیرانسانی توسط وزارت خارجه آمریکا تحریم شد. گزارش حاضر با استناد به منابع معتبر حقوق بشری، وضعیت و شرایط فاجعه‌بار زندان قزلحصار را بررسی می‌کند .این گزارش شامل چند قسمت است که در بخش نخست آن به موضوعات زیر می پرداریم:
- موقعیت و وضعیت بندهای زندان قزلحصار
- تاریخچه زندان قزلحصار و تغییرات آن در طول زمان
- تراکم جمعیت و جابجایی‌های مکرر زندانیان
- شرایط فلاکت‌بار آب و غذا در زندان قزلحصار
- وضعیت فاجعه‌بار سلامت و بهداشت در زندان
- اشاعه فساد و مواد مخدر در زندان
- شکنجه و رفتار غیرانسانی با زندانیان
۱- موقعیت و وضعیت بندهای زندان قزلحصار
زندان قزلحصار در استان البرز و در نزدیکی کرج واقع شده است و تحت نظارت سازمان زندان‌های استان تهران قرار دارد. این زندان که در سال 1343 ساخته شد، به‌دلیل کمبود شدید امکانات، شرایط بهداشتی فاجعه‌بار و تراکم بالای جمعیت شهرت دارد. زندان قزلحصار از 4 واحد بزرگ تشکیل شده که هر واحد دارای 8 تا 12 بند است. در هر بند بین 400 تا 600 زندانی نگهداری میشود، بسیاری از این زندانیان به‌ویژه کسانی که مبتلا به بیماری‌هایی نظیر HIV و اعتیاد به مواد مخدر هستند، به خدمات درمانی دسترسی ندارند. نبود تهویه مناسب و شرایط بهداشتی نامطلوب، موجب ایجاد یک محیط غیرقابل تحمل برای زندانیان شده است.
طبق کنوانسیون بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) که ایران به آن پیوسته است، ماده 10 این کنوانسیون تصریح می‌کند که “تمامی افراد بازداشت‌شده باید در شرایط انسانی نگهداری شوند و برخورداری از شرایط مناسب برای سلامت و بهداشت ضروری است.” این ماده به وضوح نقض‌های موجود در زندان قزلحصار را برجسته می‌کند.
۲- تاریخچه زندان قزلحصار
دوران پهلوی (قبل از ۱۳۵۷)
زندان قزلحصار در دوران پهلوی به‌عنوان یک زندان برای نگهداری زندانیان جرائم عمومی عمدتاً مجرمان مواد مخدر و خلافکاران ساخته شد. به‌دلیل محدودیت‌های موجود، زندانیان سیاسی به‌طور عمده در زندان‌های دیگری مانند اوین، قصر و کمیته مشترک ضدخرابکاری تحت کنترل ساواک نگهداری می‌شدند.
پس از انقلاب ۱۳۵۷ و دهه ۶۰
- پس از انقلاب ۱۳۵۷، این زندان به یکی از مراکز اصلی نگهداری زندانیان سیاسی تبدیل شد. در دهه ۶۰، قزلحصار به مکانی برای حبس مخالفان حکومت به‌ویژه اعضای سازمان مجاهدین خلق و چریک‌های فدایی خلق تبدیل شد و در تابستان ۱۳۶۷، بخشی از اعدام‌های دسته‌جمعی معروف به “قتل‌عام ۶۷” در این زندان انجام شد. هزاران زندانی سیاسی در دادگاه‌های چند دقیقه‌ای موسوم به “هیئت مرگ” محاکمه و بلافاصله اعدام شدند.
دهه‌های ۷۰ و ۸۰ – افزایش زندانیان مواد مخدر
- در این دوره، با افزایش تعداد زندانیان مرتبط با جرائم مواد مخدر، قزلحصار به یکی از بزرگ‌ترین زندان‌های مخصوص این نوع زندانیان تبدیل شد. بر اساس برخی گزارش‌ها، قزلحصار در این دوران، بیش از ۲۰ هزار زندانی داشت که بسیاری از آنها محکوم به اعدام بودند.
دهه ۹۰ تا امروز – مرکز اعدام و شکنجه زندانیان
زندان قزلحصار همچنان یکی از مراکز اصلی اجرای احکام اعدام در ایران است، به‌ویژه برای مجرمان مواد مخدر و زندانیان سیاسی. گزارش‌های متعددی از شکنجه و شرایط غیرانسانی، افزایش تراکم جمعیت، کمبود بهداشت و درمان و انتقال گسترده زندانیان از سایر زندانها به این مرکز منتشر شده است.
اصل تفکیک جرائم نیز در این زندان رعایت نشده و زندانیان سیاسی در کنار زندانیان جرائم عمومی نگهداری می شوند.
۳- جابجایی‌های مکرر و تراکم جمعیت زندانیان
در سال‌های اخیر، زندان قزلحصار با بحران انسانی شدیدی روبه‌رو شده است. پس از انتقال بیش از 1200 زندانی از زندان گوهردشت به واحد 3 قزلحصار در سال 1402، جمعیت زندان بشدت افزایش یافته است. اتاق‌هایی که برای ۹ تا ۱۲ نفر طراحی شده‌اند، اکنون ۱۵ تا ۲۰ نفر را در خود جای داده‌اند. بسیاری از بندها، سوله های موسوم به حسینیه و راهروها به محل اقامت زندانیان تبدیل شده‌اند. طبق گزارش‌ها، در این شرایط غیرانسانی، زندانیان مجبور به خوابیدن روی زمین یا در فضاهای عمومی هستند.
بنا به گفته منابع موثق مقامات رژیم در سازمان زندانها تصمیم دارند ۱۷۰۰ زندانی عموماً شاغل در واحد۴ زندان قزلحصار را به دیگر واحدهای این زندان منتقل کرده و این واحد را به زندان مرکزی استان البرز واگذار کنند!!
جابجایی های زندان باعث شده که زندان قزلحصار که مختص زندانیان مواد مخدر، قاچاق و … بود زندانیان سیاسی و دیگر جرائم را نیز در خود جای دهد و این شرایط برای زندانیان سیاسی بسیار دشوار می کند.. بر اساس مقررات مربوط به تفکیک و طبقه‌بندی جرائم، زندانیان مالی، قتل و جنایت، سرقت، و زندانیان عقیدتی و سیاسی، باید از هم تفکیک شده و هر کدام در بند ویژه خود نگهداری شوند.
۴- شرایط فلاکت‌بار آب و غذا در زندان قزلحصار
یکی از مشکلات اصلی زندان قزلحصار، بحران آب و قطعی مکرر آن است که بطور خاص در فصل گرما مشکلات فراوانی برای زندانیان ایجاد می کند.
زندانیان در زندان قزلحصار از قطع مکرر آب به شدت در رنج و عذاب هستند. این وضعیت در هوای بسیار گرم غیرقابل تحمل است، کولرها کار نمی کنند. زندانیان برای تامین آب شستشو و نظافت و سرویس های بهداشتی مجبور هستند هر بطری آب را به مبلغ ۱۰ هزار تومان خریداری کنند. سرویس‌های بهداشتی بدلیل نبود آب بسیار کثیف و آلوده هستند و این باعث بروز بیماری‌های گوارشی و شیوع بیماری‌های پوستی واگیردار در بین زندانیان شده است.
کیفیت غذا در زندان قزلحصار بسیار پائین و مغایر با رعایت حقوق انسانی زندانیان است زندانیان واحد ۴ زندان قزلحصار به دلیل استفاده از شام آلوده به صورت گسترده‌ای دچار مسمومیت شدند. غذای توزیع شده در زندان قزلحصار، شامل ترکیبی از آب، مرغ له‌شده، و سیب‌زمینی بود که بوی نامطبوعی مانند فاضلاب داشت. ۴۰ نفر از زندانیان بر اثر استفاده از همین غذا، دچار مسمومیت شدند، اما با وجود وخامت حال برخی از زندانیان، هیچ‌یک به بیمارستان اعزام نشدند و درمان محدود به تزریق سرم و آمپول‌های داخل بهداری زندان شد. برخی از زندانیان که از خوردن غذا اجتناب کرده بودند، مجبور شدند تا صبح بدون غذا باقی بمانند.
طبق ماده 11 میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ICESCR) که ایران نیز به آن پیوسته است، دولت‌ها موظف به تأمین شرایط زندگی مناسب و دسترسی به آب و غذای سالم برای زندانیان هستند. عدم تأمین آب و غذای مناسب در زندان قزلحصار نقض این حقوق است.
۵- وضعیت فاجعه‌بار سلامت و بهداشت و محرومیت از حداقل‌های درمانی
در زندان قزلحصار، وضعیت بهداشتی و درمانی به‌طور فاجعه‌آمیزی بد است. در هر بند 400 تا 600 زندانی نگهداری می‌شوند که بسیاری از آنها از بیماری‌های مختلف رنج می‌برند، اما به خدمات درمانی دسترسی ندارند. در بسیاری از موارد، زندانیان از دسترسی به پزشک محروم می‌شوند.
در بندهای چهارگانه زندان قزل حصار تنها در شیفت صبح یک پزشک و یک بهیار حضور دارند و شیفت عصر و شب تعطیل است و تنها یک پزشک در درمانگاه مرکزی زندان کرج کار می‌کند. نگهبانان زندان از انتقال بیماران اورژانسی در طول شب به درمانگاه مرکزی به خاطر ضرورت شکستن پلمپ‌های بند، خودداری می‌کنند. در مورد زندانیان سیاسی و عقیدتی، علی‌رغم ضرورت رسیدگی پزشکی به زندانی خارج از زندان، با اعزام آنان به بیمارستانها و مراکز درمانی خارج از زندان مخالفت میشود و به گونه‌ای زندانی را آزار می‌دهند که عملا مقدمات مرگ او را فراهم می‌کنند.
طبق آیین‌نامه سازمان زندانها، تمامی زندانیان، حق دارند از خدمات درمانی و مراقبت‌های پزشکی بهره‌مند شوند. این آیین‌نامه تصریح می‌کند که زندانیان باید به طور مرتب تحت معاینه پزشکی قرار گیرند و در صورت نیاز به درمان فوری، به بیمارستان‌های تخصصی منتقل شوند. اما در عمل، گزارش‌های متعدد نشان می‌دهند که این حق اساسی در بسیاری از موارد از زندانیان سلب میشود.
طبق ماده 12 میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ICESCR)، “هر فردی حق دارد از بالاترین استاندارد ممکن بهداشتی برخوردار باشد.” شرایط بهداشتی در زندان قزلحصار نقض آشکار این ماده است.
۶- اشاعه فساد و مواد مخدر در زندان
در زندان قزلحصار، با آمار نزدیک به ۱۷هزار زندانی به‌سبب تراکم بالای جمعیت ، شرایطی ایجاد شده است که زندانیان برای تأمین نیازهای روزانه خود به شبکه‌های فساد و توزیع مواد مخدر تحت عنوان بنیاد تعاون وابسته هستند. این بنیاد زندانیان را مجبور به خرید کالاهایی با کیفیت پایین و قیمت‌های سرسام‌آور کرده است.
گزارش‌ها نشان می‌دهند که ورود مواد مخدر به زندان از طریق همین شبکه فساد انجام میشود و مسئولین رده‌بالای بنیاد تعاون. ازجمله سهراب سلیمانی، برادر قاسم سلیمانی، به‌عنوان یکی از افراد کلیدی این شبکه به شمار می آید.
طبق ماده 7 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR)، “شکنجه یا رفتار یا مجازات غیرانسانی یا تحقیرآمیز به هیچ وجه مجاز نیست.” رفتار مقامات زندان که در برابر فساد و مواد مخدر و نقض حقوق زندانیان بی‌تفاوت هستند، به نوعی رفتار تحقیرآمیز به شمار می‌آید.
۷- شکنجه و رفتارغیرانسانی با زندانیان
شکنجه و رفتار غیرانسانی از جمله نقض‌های عمده‌ای است که در زندان قزلحصار گزارش شده است. طبق گزارش‌های متعدد، زندانیان سیاسی و افرادی که به‌دلیل اتهامات سیاسی در این زندان حضور دارند، به‌طور سیستماتیک تحت شکنجه‌های جسمی و روانی قرار می‌گیرند. این شکنجه‌ها شامل ضرب و شتم، تهدید به اعدام، اجبار به اعترافات دروغین، محرومیت از ملاقات با خانواده و وکلا، و همچنین محرومیت از حقوق ابتدایی مانند دریافت داروهای ضروری و حیاتی و بسته‌های غذایی از خانواده است. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که زندانیان به‌طور اجباری در شرایطی سخت و غیرقابل تحمل قرار می‌گیرند که منجر به آسیب‌های جسمی و روانی شدید به آنها میشود.گزارش‌های عفو بین‌الملل در سال‌های گذشته تأکید کرده‌اند که شکنجه همچنان یک مشکل جدی در زندان‌های ایران است. در گزارش 2023 این سازمان، آمده است که “شرایط زندانها در ایران به‌ویژه برای زندانیان سیاسی، نقض فاحش حقوق بشر است و شکنجه به‌عنوان روشی برای سرکوب اعتراضات به‌طور سیستماتیک به‌کار می‌رود.”
طبق گزارش عفو بین‌الملل در سال 2024، زندانیان سیاسی در ایران، به‌ویژه در زندان قزلحصار، تحت شکنجه‌های جسمی و روانی شدید قرار می‌گیرند. این گزارش اشاره دارد که بسیاری از زندانیان به‌دلیل اعتراضات مسالمت‌آمیز یا باورهای سیاسی خود، به‌طور عمدی در معرض شکنجه‌های سخت قرار می‌گیرند. یکی از روش‌های شکنجه، استفاده از “دستبند و چشم‌بند” است که باعث آسیب‌های جسمی و روانی میشود. عفو بین‌الملل تأکید کرده است که بسیاری از زندانیان حتی پس از شکنجه‌های شدید، نمی‌توانند به وکیل دسترسی داشته باشند و در برخی موارد تهدید به اعدام برای تحت فشار قرار دادن زندانیان جهت اعترافات دروغین صورت می‌گیرد.
طبق کنوانسیون ضد شکنجه و سایر مجازات‌ها یا رفتارهای بی‌رحمانه، غیرانسانی یا تحقیرآمیز (CAT) که ایران به آن پیوسته است، شکنجه تحت هیچ شرایطی مجاز نیست. طبق ماده 1 این کنوانسیون، شکنجه به‌عنوان هرگونه “رفتار یا مجازات که باعث درد و رنج شدید جسمی یا روانی شود” تعریف میشود، و زندان قزلحصار به‌طور واضح این اصول را نقض می‌کند.
طبق ماده 5 اعلامیه جهانی حقوق بشر (UDHR)، “هیچ‌کس نباید تحت شکنجه یا رفتار یا مجازات غیرانسانی قرار گیرد.” موارد موجود در زندان قزلحصار از جمله رفتارهای شکنجه‌گرانه با زندانیان، نقض این ماده است.
ادامه دارد……