زندان قرچک ؛ قربانگاه کرامت انسانی و عدالت فراموش ‌شده  – قسمت سوم

جغرافیای رنج؛ ساختار و شرایط عمومی زندان قرچک

زندان زنان قرچک ورامین، که با نام رسمی «ندامتگاه شهر ری» شناخته می‌شود، امروز به‌عنوان یکی از بدنام‌ترین زندان‌های جهان برای زنان شناخته شده است. این زندان در حقیقت نه بر اساس معیارهای زندانبانی، بلکه بر پایه تحقیر و شکنجه روانی و جسمی طراحی شده است. قرچک در اصل یک مرغداری متروکه بود سپس برای مدتی به‌عنوان کمپ ترک اعتیاد مردان مورد استفاده قرار گرفت. بعدها این مجموعه به قوه قضائیه واگذار شد و بدون تغییرات اساسی به زندان زنان تبدیل شد. همین پیشینه، نماد بی‌اعتنایی رژیم حاکم به کرامت انسانی است. شرایط عمومی این زندان – از ازدحام شدید و آب غیرقابل شرب تا غذای آلوده و حضور حیوانات موذی – گویای آن است که این مکان نه برای بازپروری بلکه برای در هم شکستن انسان‌ها ساخته شده است.

ازدحام و فضای غیرانسانی

زندان قرچک شامل ۱۱ سوله است که هر کدام به صورت راهروهای باریک و کابین‌های کوچک طراحی شده‌اند. ظرفیت رسمی این زندان ۵۰۰ نفر اعلام شده، اما در عمل بیش از ۱۲۰۰ زندانی در آن نگهداری می‌شوند. در برخی سوله‌ها، ظرفیت ۲۰۰ نفره تا ۶۰۰ زندانی را در خود جای داده است.

این ازدحام شدید منجر به «کف‌خوابی» بسیاری از زنان می‌شود. در حالی که تخت کافی وجود ندارد، ده‌ها نفر مجبورند شب‌ها روی زمین سیمانی و آلوده بخوابند. این وضعیت علاوه بر مشکلات جسمی، زمینه‌ساز درگیری‌های مکرر میان زندانیان است.

مقامات زندان، عمداً از این ازدحام برای افزایش فشار روانی استفاده می‌کنند. به‌علاوه، گزارش‌ها نشان می‌دهد که زندانیان عادی برای جاسوسی یا آزار زندانیان سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرند و در ازای همکاری، امتیازات دریافت می‌کنند.

بحران بهداشت و محیط زیست

شرایط بهداشتی در قرچک فاجعه‌بار است. بوی دائمی فاضلاب در تمامی بخش‌های زندان، حتی در هواخوری، قابل استشمام است. دیوارهای زندان آلوده به خون، استفراغ و مدفوع هستند و مسئولان کوچک‌ترین اقدامی برای نظافت نمی‌کنند.

حیوانات موذی مانند موش، سوسک، رتیل سمی و سمندر به‌وفور در بندها دیده می‌شوند. این شرایط، سلامت زندانیان را به‌شدت تهدید می‌کند.

بحران آب و سوءتغذیه

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زندان قرچک، بحران آب است. آب منطقه شور و غیرقابل شرب است. زندانیان ناچارند آب معدنی را با قیمتی حدود ۴۰ برابر قیمت بازار از فروشگاه زندان خریداری کنند. حتی همین آب هم همیشه در دسترس نیست.

آب غیربهداشتی برای استحمام نیز مشکلات پوستی گسترده ایجاد می‌کند. تعداد سرویس‌های بهداشتی و حمام برای صدها زندانی بسیار کم است و آب گرم تنها در ساعات محدودی از شبانه‌روز در دسترس است.

غذای زندان نیز به‌طرز فاجعه‌باری بی‌کیفیت است. جیره غذایی اغلب شامل برنج نیم‌پز با سیب‌زمینی یا لپه است. گوشت قرمز و مرغ از برنامه غذایی حذف شده و میوه و لبنیات به ندرت در دسترس است. این سوءتغذیه سلامت زنان زندانی را به شدت تهدید می‌کند.

فروشگاه زندان با قیمت‌های گزاف غذا و دارو می‌فروشد. به این ترتیب، زندانیان مجبورند با هزینه‌های گزاف، نیازهای اولیه خود را تأمین کنند. این سیستم فساد داخلی، منبع درآمد برای مسئولان زندان است.

محرومیت از خدمات درمانی

گرچه موضوع محرومیت درمانی در گزارش جداگانه بررسی خواهد شد، اما در ساختار عمومی زندان نیز باید به آن اشاره کرد. زنان بیمار در قرچک به‌طور سیستماتیک از دسترسی به پزشک و بیمارستان محروم‌اند.

نمونه‌ای از مرگ زندانیان در نتیجه عدم رسیدگی پزشکی، فرزانه بیجنی‌پور بود که پس از بازگرداندن از بهداری به دلیل اتهام «تمارض»، جان خود را از دست داد. این وضعیت نشان می‌دهد که حتی بهداری زندان نیز بخشی از سیستم شکنجه است.

تحلیل حقوقی

شرایط عمومی قرچک، نقض آشکار تعهدات بین‌المللی ایران است:

• ماده ۱۰ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR): لزوم رفتار انسانی با زندانیان.
• ماده ۷ ICCPR: منع شکنجه و رفتار ظالمانه.
• ماده ۱۲ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (ICESCR): حق برخورداری از سلامت.
• ماده ۱۱ ICESCR: حق برخورداری از استاندارد مناسب زندگی (غذا، آب سالم و مسکن).
• قواعد نلسون ماندلا: الزام تفکیک جرائم، رعایت بهداشت، آب آشامیدنی سالم و غذا به‌عنوان حقوق پایه.

تأثیر انسانی و اجتماعی

زنان زندانی در قرچک هر روز در معرض بیماری‌های عفونی، مسمومیت غذایی و مشکلات پوستی ناشی از آب آلوده هستند. سوءتغذیه مداوم باعث ضعف جسمانی، کم‌خونی و تشدید بیماری‌های زمینه‌ای می‌شود.

خانواده‌های این زندانیان نیز به دلیل هزینه‌های سنگین خرید آب و غذا از فروشگاه زندان، تحت فشار مالی شدید قرار می‌گیرند. این وضعیت نشان‌دهنده سیاستی سازمان‌یافته برای فرسایش تدریجی زنان زندانی و خانواده‌های آنان است.

نتیجه‌گیری و فراخوان اقدام

ساختار و شرایط عمومی زندان قرچک نشان می‌دهد که این مکان نه یک مرکز نگهداری بلکه یک «اردوگاه مرگ تدریجی» است. بحران آب و غذا، ازدحام شدید، بهداشت فاجعه‌بار و فساد سیستماتیک، زندگی زندانیان را به جهنمی واقعی تبدیل کرده است.

ما از کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل و تمامی نهادهای مدافع حقوق بشر می‌خواهیم:

• تحقیقات فوری درباره شرایط زیستی زندان قرچک انجام دهند.
• رژیم ایران را به تعطیلی فوری این زندان و انتقال زندانیان به مکان‌هایی با حداقل استانداردهای بین‌المللی وادار کنند.
• مسئولان قضایی و امنیتی دخیل در این شرایط غیرانسانی را تحت پیگرد قرار دهند.