زبان مادری در ایران – سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد، يونسکو، در سال ۱۹۹۹ ميلادی، روز ۲۱ فوريه، را روز جهانی زبان مادری اعلام کرد.
رژیم ايران در همان سال و در سی امين نشست يونسکو، به نامگذاری اين روز، رای مثبت داد.
غیر از زبان فارسی، مردم مناطق مختلف در ایران به زبانهای آذری، کُردی، عربی، ترکمنی، گیلکی، مازندرانی، تالشی، لُری، بلوچی، لکی و تاتی تکلم می‌کنند.
بر اساس اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران، زبان و خط رسمی و مشترک مردم ايران، فارسی اعلام شده است.
اين اصل قانون اساسی تصريح می کند:«اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب رسمی بايد با زبان و خط فارسی باشد، ولی استفاده از زبان های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه های گروهی و تدريس ادبيات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی، آزاد است».
اما اين اصل در ايران و برای اقوام و مردمی با زبانهای مختلف، اجرا نمیشود.
اعمال محدوديت ها بر اقوام ايرانی که به زبان های غيرفارسی سخن می گويند و مدافعان حقوق اقليت های قومی در ساليان اخير، همچنان ادامه داشته است.
برخی از اين اعتراض ها در سالهای گذشته در استان هایی مانند آذربايجان شرقی و غربی و اردبيل و همچنین استان خوزستان با برخورد شديد امنيتی – قضايی مواجه شده است.
موانع فراگیری زبان مادری در ایران
به دلیل سیاست‌های تبعیض‌آمیز حکومت، فرزندان اقلیت‌ها از حق آموزش و تحصیل به زبان مادری در ایران محروم هستند.
در اصل ١۵ قانون اساسی بر تدریس آزادانه زبان و ادبیات اقوام در سطح مدارس اشاره شده است، اما با وجود اهمیت مسئله زبان و فرهنگ در میان مجامع جهانی تاکنون اقدام موثری برای تدریس زبان و ادبیات اقوام در مدارس کشور صورت نگرفته است.
در سال گذشته مقامات قضایی رژیم ایران دفاتر انتشارات «تک درخت» و «اندیشه نو» که هر دو ناشر کتاب‌هایی به زبان ترکی در تهران بودند، پلمب کردند.
در سالهای گذشته برخی معلمانی که به کودکان زبان مادری شان را آموزش می دهند توسط رژیم دستگیر، شکنجه و به حبس های طولانی مدت محکوم شده اند.
زهرا محمدی از فعالان مدنی جامعه کُرد، به دلیل فعالیت‌های مسالمت‌آمیزش به منظور تواناسازی اعضای اقلیت جامعه کُرد که مورد اجحاف قرار دارند، از جمله از طریق آموزش زبان کردی به آنان، به همکاری با گروه‌های کُرد مخالف حکومت و اقدام علیه امنیت ملی متهم شده است. زهرا محمدی در تاریخ ۲۴تیر ۱۳۹۹، در شعبه اول دادگاه انقلاب سنندج به ریاست قاضی سعیدی به ۱۰ سال حبس محکوم شد که این حکم در دادگاه تجدید نظر استان کردستان، به ۵ سال حبس کاهش یافت.
مخالفت ادارات ثبت احوال با ثبت هویت کودکان به بهانه فارسی نبودن نام انتخابی
اداره ثبت احوال بر اساس کتابچه اسامی که توسط دولت تهیه می‌شود، اقدام کرده و تمامی اسامی که خارج از لیست درج شده در این کتاب باشد را اسامی غیرمجاز برمی‌شمارد. محدودیت‌های اعمال شده در این کتاب بسیاری از شهروندان بویژه اعضای جوامع اقلیت را از نامگذاری کودکان خود بر اساس هویت‌های مذهبی، قومی و یا فرهنگی خود محروم می‌کند.
موارد متعددی گزارش شده که اداره ثبت احوال بهانه فارسی نبودن نام، از صدور شناسنامه نوزادان خودداری کرده است.
اسامی چون «آنار»، «سئوگی»، «آییل»، «عایشه»، «هونتای»، «آتاکان» و «یاغیش» با مخالفت اداره ثبت احوال مواجه شده و مسئولان این اداره به والدین نوزادان اعلام کرده اند که باید نام‌های دیگری برای فرزند خود برگزیند که به تأیید سه تن از اساتید زبان فارسی رسیده باشد.
این در حالی است که در بند ۱ ماده ۷ پیمان‌نامه حقوق کودک مجمع عمومی سازمان ملل متحد آمده است: «تولد کودک بلافاصله پس از به دنیا آمدن ثبت می‌شود و از حقوقی مانند حق داشتن نام، کسب تابعیت، و در صورت امکان شناسایی والدین و قرار گرفتن تحت سرپرستی آنها برخوردار است.»
سرکوب مدافعان حقوق اقلیت های قومی
در سالهای گذشته و همزمان با روز جهانی زبان مادری در ایران، بسیاری از فعالین حقوق اقلیت های قومی ضمن اشاره به حق آموزش به زبان مادری از سیاست های تبعیض آمیز حکومت انتقاد کرده اند.
فعالیت‌های آمیز مدافعان حقوق اقلیت شامل توزیع کتاب‌هایی به زبان مادری در میان دانش آموزان مدارس، امضای طومار برای ارائه رشته زبان و ادبیات زبان اقلیت‌ها در دانشگاه و یا انتشار و نصب گسترده اعلامیه‌هایی در سطح شهر بوده است.
واکنش مقامات رژیم ایران به این فعالیت‌های مسالمت آمیز، دستگیری و صدور احکام زندان برای فعالین این حوزه بوده است.
بهنام شیخی، حمید منافی، علیرضا فرشی و اکبر آزاد از جمله فعالینی هستند که به دلیل شرکت در مراسم بزرگداشت روز جهانی زبان مادری در اسفندماه ۱۳۹۲ در نسیم شهر تهران بازداشت و در سالهای بعد هر یک از بابت اتهام “مشارکت در تشکیل جمعیت به منظور برهم زدن امنیت کشور” به ۲ سال حبس تعزیری و ۲ سال تبعید محکوم شدند. آنها در حال حاضر در زندان اوین محبوس می‌باشند.
کیانوش اصلانی و توحید امیرامینی در تاریخ ۲ اسفندماه سال ۹۷ در جریان فعالیت‌های خیابانی روز جهانی زبان مادری در میدان انقلاب تهران بازداشت شدند. در ادامه آنها از بابت اتهامات “اجتماع و تبانی به قصد برهم زدن امنیت ملی” و “فعالیت تبلیغی علیه نظام” مجموعا به ۱۲ سال و شش ماه حبس تعزیری محکوم شدند. همچنین کیانوش اصلانی به مدت دو سال از عضویت در گروه‌ها و دسته‌جات سیاسی محروم شده است. کیانوش اصلانی دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مهندسی عمران دانشگاه آزاد تهران است.