کارزار «سه‌شنبه‌های نه به اعدام» که در ۸ بهمن ۱۴۰۲ (۲۸ ژانویه ۲۰۲۴) از زندان قزلحصار آغاز شد، امروز به بزرگ‌ترین و مداوم‌ترین اعتراض زندانیان سیاسی علیه سیاست اعدام‌محور رژیم حاکم بر ایران بدل شده است. این گزارش، روایتی فشرده از ۸۶ هفته اعتصاب در ۵۲ زندان کشور است که ابعاد خاستگاه، روند گسترش و پیامدهای حقوقی، اجتماعی، انسانی و بین‌المللی این جنبش را بازتاب می‌دهد.
خاستگاه و گسترش
جرقه نخست این حرکت با اعدام محمد قبادلو و فرهاد سلیمی زده شد. تنها یک هفته بعد، زندانیان واحد ۴ قزلحصار دست به اعتصاب غذا زدند و روز سه‌شنبه را نماد اعتراض برگزیدند؛ روزی که رژیم معمولاً زندانیان محکوم به مرگ را به پای چوبه دار می‌برد.
از همان روز، سه‌شنبه به روز مقاومت بدل شد. در هفته‌های بعد، اوین، بند زنان اوین، مرکزی کرج، تبریز، مشهد و سقز نیز به حرکت پیوستند. این روند در کمتر از دو سال، به ۵۲ زندان رسید و اکنون یکی از گسترده‌ترین اشکال اعتراض جمعی در تاریخ زندانهای ایران محسوب می‌شود.
فهرست زندانهای فعال
اوین، قزلحصار، مرکزی کرج، فردیس کرج، تهران بزرگ، قرچک، خورین ورامین، چوبیندر قزوین، اهر، اراک، خرم‌آباد، یاسوج، اسدآباد اصفهان، دستگرد اصفهان، شیبان اهواز، سپیدار اهواز (زنان و مردان)، نظام شیراز، عادل‌آباد شیراز (زنان و مردان)، فیروزآباد فارس، دهدشت، زاهدان (زنان)، برازجان، رامهرمز، بهبهان، بم، یزد، کهنوج، طبس، مشهد، سبزوار، گنبدکاووس، قائم‌شهر، رشت (زنان و مردان)، رودسر، حویق تالش، ازبرم لاهیجان، دیزل‌آباد کرمانشاه، اردبیل، تبریز، ارومیه، سلماس، خوی، نقده، میاندوآب، مهاباد، بوکان، سقز، بانه، مریوان، سنندج، کامیاران و لنگرود قم.
سازوکار مقاومت و نقش خانواده‌ها
شیوه اصلی کارزار انتشار بیانیه‌های هفتگی و اعتصاب غذاست. خانواده‌ها با وجود تهدید، هر سه‌شنبه در برابر زندان‌ها با پلاکارد «نه به اعدام» تجمع می‌کنند. این حلقه بیرونی، پیوند زندان و جامعه است.
یک مادر می‌گوید:
«هر سه‌شنبه وقتی می‌دانم پسرم غذا نمی‌خورد، قلبم می‌لرزد. اما وقتی می‌خوانم او و ده‌ها زندانی دیگر صدای اعتراض‌اند، به او افتخار می‌کنم.»
حمایت‌های داخلی و بین‌المللی
صدای زندانیان پژواکی جهانی یافته است:
- جاوید رحمان: «باید همه تلاش کنیم شهامتی چون آنان داشته باشیم.»
- مای ساتو: «این کمپین تعهد تزلزل‌ناپذیر به عدالت و حقوق بشر را نشان می‌دهد.»
- ۹ نوبلیست، ۱۱۴ نماینده پارلمان بلژیک و ۵۸۰ شهردار فرانسه خواستار توقف اعدام شدند.
- وزرای خارجه آلمان، فرانسه و آمریکا حمایت خود را اعلام کردند.
- در ایران، ۱۱ تشکل صنفی معلمان بیانیه دادند و دانشجویان زندانی مانند علی یونسی و امیرحسین مرادی به جنبش پیوستند.
شهیدان و واکنش زندانیان
اعدام مخفیانه بهروز احسانی و مهدی حسنی در تابستان ۱۴۰۴، نقطه عطف کارزار بود. جمله آنان – «ما بر سر جانمان با دژخیم چانه نمی‌زنیم، جانمان را فدای آزادی می‌کنیم» – به شعار ماندگار مقاومت بدل شد.
زندانیان پس از این اعدامها بیانیه دادند:
«خون بهروز و مهدی سند حقانیت کارزار ماست. رژیم می‌خواست ما را بترساند، اما فریادشان بلندتر شد.»
سعید ماسوری، قدیمی‌ترین زندانی سیاسی ایران، در نامه‌ای نوشت:
«در روز کریسمس، رژیم ۲۵ زندانی را به دار آویخت. این پیام خون‌آلودشان بود. اما ما هم پیام خود را داریم: تا نفس داریم، سه‌شنبه‌ها اعتصاب می‌کنیم تا نشان دهیم زندگی و آزادی را نمی‌شود با طناب دار خاموش کرد.»
همچنین، انتقال ناگهانی علی یونسی، دانشجوی نخبه زندانی، به مکان نامعلوم موجی از نگرانی و اعتراض در میان زندانیان سیاسی برانگیخت. آنان در بیانیه‌ای تأکید کردند این اقدام مصداق آشکار ناپدیدسازی موقت است و خواستار بازگشت فوری او شدند. پس از هفته‌ها بی‌خبری، او در قزلحصار شناسایی شد، اما این حادثه به یکی از نمادهای فشار مضاعف علیه زندانیان سیاسی تبدیل شد.
تحلیل حقوقی
جنبش سه‌شنبه‌ها، چهار محور نقض جدی حقوق بشر را آشکار میکند:
- حق حیات ماده ۶ . (ICCPR)
- حق دادرسی عادلانه ماده 14 . (ICCPR)
- ممنوعیت شکنجه (CAT)
- ناپدیدسازی قهری (کنوانسیون بین‌المللی مربوطه).
محرومیت از درمان و انفرادی طولانی‌مدت نیز نقض آشکار قواعد نلسون ماندلا است.
بعد انسانی و اجتماعی
سه‌شنبه‌ها برای خانواده‌ها روزی دوگانه است: اضطراب برای جان عزیزان و افتخار به شجاعتشان. اعتراض‌های هفتگی خانواده‌ها در برابر زندان‌ها، این بعد انسانی را پررنگ‌تر کرده است.
در بیرون از زندان نیز، سه‌شنبه به نماد مقاومت علیه اعدام بدل شده است. پس از اعدام مهران بهرامیان در سمیرم، مغازه‌داران اعتصاب کردند و نشان دادند صدای زندان به خیابان‌ها رسیده است.
آخرین تحولات – هفته ۸۶
سه‌شنبه ۲۵ شهریور ۱۴۰۴، زندانیان در ۵۲ زندان در هفته هشتادوششم کارزار اعلام کردند:
- یاد ژینا (مهسا) امینی و تمامی جانباختگان اعتراضات ۱۴۰۱ را گرامی می‌داریم.
- همچنین یاد پهلوان نوید افکاری که در ۲۲ شهریور ۱۳۹۹ اعدام شد، زنده نگاه داشته می‌شود.
- صدور حکم اعدام برای پژمان توبره‌ریزی و ناصر بکرزاده را شدیداً محکوم می‌کنیم.
در بیانیه آمده است:
«بیش از ۳۱۷۵ نفر در سه سال گذشته اعدام شده‌اند؛ ۴۹ زندانی سیاسی ـ عقیدتی و ۹۵ زن. تنها در هفته گذشته ۳۴ نفر جان باخته‌اند. این فاجعه مسئولیت جامعه جهانی را سنگین‌تر میکند.»
نتیجه‌گیری و فراخوان اقدام
کارزار «سه‌شنبه‌های نه به اعدام» امروز نماد جنبش اعتراضی گسترش‌یابنده در برابر سیاست مرگ رژیم آخوندی است. این حرکت نشان داده حتی در دل زندان و زیر شکنجه می‌توان صدایی جهانی آفرید.
ما از شورای حقوق بشر سازمان ملل، پارلمان اروپا و دولت‌های دموکراتیک می‌خواهیم تحقیقات فوری آغاز کرده و رژیم ایران را به توقف اعدامها وادارند.
این فریاد، پژواک آزادی است و تا روز گسستن زنجیرها ادامه خواهد یافت.
