مقدمه: اقلیتی در محاصره مرگ و سکوت
اقلیت قومی و مذهبی بلوچ‌ها، عمدتاً سنی‌مذهب، که در استان سیستان و بلوچستان سکونت دارند، طی سه سال گذشته با سرکوب‌های سیستماتیک، بازداشت‌های دسته جمعی، اعدام‌های گسترده و ناپدیدسازی‌های اجباری روبرو بوده‌اند.
به عنوان مثال، در مارس ۲۰۲۵، حداقل ۲۰ جوان بلوچ توسط نیروهای پلیس زاهدان دستگیر و به مکان نامعلومی منتقل شدند. گزارش‌های سازمان ملل متحد (UN) و گروه‌های فعال حقوق بشر، از جمله OHCHR، نگرانی‌هایی در مورد “عملیات ناپدیدسازی اجباری” علیه اقلیت‌های قومی، از جمله بلوچ‌ها، مطرح کرده‌اند. بلوچ‌ها اغلب با دستگیری‌های بدون دلیل، شکنجه و دادرسی‌های ناعادلانه مواجه هستند، که می‌تواند شامل انتقال به مکان‌های نامعلوم و خطر اعدام باشد.
فصل اول: موج خون – آمار تکان‌دهنده اعدامها
در سه سال اخیر، تعداد اعدامها در میان بلوچ‌ها به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. آنها با وجود تشکیل تنها حدود ٪۵ از جمعیت ایران، بین ۱۱ تا ۲۰ ٪ کل اعدامها را شامل می‌شوند. موج اعدام بلوچ‌ها بخصوص جوانان معترض بلوچ در سال‌های اخیر، به‌ویژه از سال ۲۰۲۲ به بعد، به شدت افزایش یافته است.
- آمار اعدامها در سال ۲۰۲۳:
- در سال ۲۰۲۳، حداقل ۱۸۴ زندانی بلوچ در ۲۶ شهر مختلف ایران اعدام شدند. از این تعداد، ۵۴ نفر در زندان مرکزی زاهدان و ۳۱ نفر در زندان بیرجند اعدام شدند. همچنین، حداقل ۴ زن بلوچ در میان این اعدام‌شدگان بودند.
- سازمان عفو بین الملل اعلام کرد که در سال ۲۰۲۳، کل تعداد اعدامها در ایران به ۸۵۳ نفر رسید، که بیشترین تعداد در ۸ سال گذشته بود. از این تعداد، ۱۳۸ نفر از آنها بلوچ بودند. این نشان‌دهنده فشار بیش از حد بر این اقلیت است.
- بسیاری از این اعدامها به جرم مواد مخدر یا اتهامات امنیتی انجام شده‌اند، که اغلب با دادرسی‌های ناعادلانه همراه بوده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که شکنجه، حبس انفرادی طولانی‌مدت و اعترافات اجباری بخشی از روند محاکمه بوده است.
- در سال ۲۰۲۲، در ۱۲۰ روز، حداقل ۸۱ زندانی بلوچ به جرم‌های جعلی اعدام شده‌اند، که نشان‌دهنده افزایش قابل توجه اعدامها در بازه زمانی کوتاه است.
در فوریه ۲۰۲۱، سازمان ملل متحد اعلام کرد که حداقل ۲۱ زندانی بلوچ از دسامبر ۲۰۲۰ تا فوریه ۲۰۲۱ در زندانهای زاهدان، مشهد و اصفهان اعدام شده‌اند، که بسیاری از آنها به جرم مواد مخدر یا امنیت ملی محکوم شده بودند.
آمار اعدامها (۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴):
| سال | کل اعدامها | اعدام بلوچ‌ها | درصد اعدام‌های بلوچ |
| ۲۰۲۲ | ۵۷۶ نفر | ۸۱ نفر (در ۱۲۰ روز) | ۱۴درصد |
| ۲۰۲۳ | ۸۵۳ نفر | ۱۳۸ نفر | ۱۶دصد |
| ۲۰۲۴ | حداقل ۹۰۱ نفر | ۱۰۱ نفر | ۱۱درصد |
نمونه‌هایی از اعدام‌شدگان بلوچ:
- عبدالغفار براهویی، پرویز دستکاله و عبدالصمد گرگیج – اعدام‌شده در مشهد، اردیبهشت ۱۴۰۴
- رستم زین‌الدینی – اعدام‌شده در زندان زاهدان به اتهام سیاسی (عضویت در جیش‌العدل).
- شعیب میربلوچزهی ریگی – نوجوان ۱۸ ساله معترض، اعدام‌شده پس از شکنجه و اعتراف اجباری.
- منصور و نظام‌الدین هوت – دو جوان معترض بلوچ، محاکمه ناعادلانه و اعدام‌شده در چابهار.
- دو برادر و یک پدر با ۹ فرزند – اعدام‌شده در مشهد؛ نام‌ها در گزارش‌های محلی در حال پیگیری‌اند.
- چهار زن بلوچ – در زندانهای زاهدان و بیرجند اعدام شدند (سال ۲۰۲۳).
فصل دوم: اعدام زیر شکنجه – ناعادلانه، سریع، پنهانی
بازداشت بدون حکم، شکنجه، اعترافات اجباری، محرومیت از وکیل مستقل و اعدام‌های مخفیانه از ویژگی‌های دادرسی‌های مربوط به زندانیان بلوچ است. بسیاری از متهمان ماه‌ها در سلول انفرادی نگه‌داری می‌شوند، بدون دسترسی به خانواده یا وکیل، و اغلب محاکمه آنها فقط چند دقیقه به طول می‌انجامد.
گزارش‌های مختلف، از جمله از سوی UN News، حاکی از وجود نقض‌های جدی حقوق بشر در مورد زندانیان بلوچ است، از جمله:
- دادرسی‌های ناعادلانه و عدم دسترسی به وکیل مناسب.
- استفاده از شکنجه و روش‌های غیرانسانی، مانند حبس انفرادی طولانی‌مدت.
- اعدام‌های مخفیانه که توسط رسانه‌های دولتی گزارش نمی‌شوند.
بسیاری از این اعدامها بدون رعایت استانداردهای بین‌المللی حقوق بشر انجام شده‌اند، از جمله عدم دسترسی به وکیل و دادرسی عادلانه.
فصل سوم: زخم‌های ماندگار – جمعه خونین زاهدان
در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۲ (۸ مهر ۱۴۰۱)، نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی در نماز جمعه زاهدان به روی مردم شلیک کردند. ده‌ها نفر کشته شدند. این واقعه به «جمعه خونین زاهدان» شهرت یافت. با قطع اینترنت و تهدید علما، حکومت تلاش کرد حقیقت را پنهان کند. با این حال، بیانیه‌های مولوی عبدالحمید و گزارش‌های سازمان‌هایی چون عفو بین‌الملل آن را افشا کردند.
فصل چهارم: کولبران و سوخت‌بران – در سایه گلوله
در مناطق مرزی سیستان و بلوچستان، کولبری و سوخت‌بری یکی از معدود راه‌های درآمد است. اما این فعالیت‌ها اغلب با شلیک نیروهای نظامی به قتل ختم می‌شود. در سال ۲۰۲۴، دست‌کم ۹ سوخت‌بر بلوچ در مرزها کشته شدند. نیروهای امنیتی بدون هشدار شلیک کرده‌اند و هیچ سازوکاری برای پیگرد عاملان وجود ندارد.
فصل پنجم: کودکان و نوجوانان – نسل آینده در خطر
در سال ۲۰۲۴، حداقل یک نوجوان بلوچ (زیر ۱۸ سال) اعدام شد. علاوه بر آن، نوجوانان معترض زیادی در بازداشت به سر می‌برند و تحت شکنجه و فشار برای گرفتن اعترافات ساختگی قرار دارند. ایران یکی از معدود کشورهایی است که هنوز کودکان را اعدام میکند.
نتیجه‌گیری و درخواست اقدام فوری
اعدام‌های گسترده، شکنجه، دادرسی‌های ناعادلانه و سرکوب‌های خیابانی، تصویری روشن از تبعیض ساختاری و خشونت دولتی علیه بلوچ‌ها را ترسیم میکند.
ما از جامعه بین‌المللی می‌خواهیم:
- تحقیقات مستقل درباره «جمعه خونین زاهدان» آغاز شود.
- اعدامها، به‌ویژه علیه معترضان بلوچ، فوراً متوقف گردد.
- دسترسی زندانیان بلوچ به وکیل مستقل و دادرسی عادلانه تضمین شود.
- یک نهاد نظارتی بین‌المللی بر وضعیت حقوق بشر در مناطق بلوچ‌نشین ایجاد گردد.
