فراخوان ۵۳۷ فعال مدنی آذربایجان برای لغو مجازات اعدام
بیش از ۵۰۰ فعال ملی- مدنی آذربایجان با انتشار بیانیهای جمعی، خواستار لغو فوری حکم اعدام احسان فریدی، دانشجوی ۲۲ ساله تبریزی شدند. در این بیانیه، مجازات اعدام بهعنوان ابزاری برای خاموشسازی اعتراضات و سرکوب فعالیتهای مدنی محکوم شده است. امضاکنندگان تأکید کردهاند که پرونده احسان فریدی نماد روشنی از استفاده سیاسی رژیم حاکم بر ایران از مجازات مرگ برای ایجاد رعب و حذف مخالفان است.
شرح پرونده و روند بازداشت
احسان فریدی، متولد ۱۳۸۲ و دانشجوی رشته مهندسی ساخت و تولید در دانشگاه فنی تبریز، در ۱۸ اسفند ۱۴۰۲ (۸ مارس ۲۰۲۴) توسط نیروهای امنیتی بازداشت و پس از ده روز بازجویی، به زندان تبریز منتقل شد. او در ۲۸ اسفند همان سال با تودیع وثیقه آزاد شد اما تنها سه ماه بعد، در ۲۹ خرداد ۱۴۰۳ (۱۸ ژوئن ۲۰۲۴)، هنگام مراجعه به دادسرای تبریز برای پیگیری وضعیت پرونده، دوباره بازداشت شد.
اتهام اولیهی او «تبلیغ علیه نظام» بود که در مراحل بعدی به «افساد فیالارض» تغییر یافت؛ اتهامی که به گفتهی وکیل او هیچ مستند حقوقی ندارد و میتواند به صدور حکم اعدام منجر شود.
بر اساس گزارشهای حقوقی، بازپرس پرونده، سیدعلی موسوی، از خانواده احسان درخواست رشوه کرده بود و پس از خودداری آنان، مسیر پرونده را به سمت اتهامات سنگینتر سوق داد. این بازپرس بعدتر بهدلیل فساد مالی و تشکیل باند رشوهخواری از سمت خود برکنار شد. با این حال، پرونده احسان بدون بازبینی در همان مسیر ادامه یافت و نهایتاً در بهمن ۱۴۰۳ (فوریه ۲۰۲۵) توسط شعبه دوم دادگاه انقلاب تبریز به ریاست قاضی عبدی، حکم اعدام برای او صادر شد. دادگاه تجدیدنظر نیز بدون بررسی دقیق، حکم را عیناً تأیید کرد و اکنون پرونده در دیوان عالی کشور در انتظار بررسی است.
فشارهای امنیتی و تهدید خانواده
از نخستین روزهای بازداشت، اداره اطلاعات تبریز خانوادهی احسان فریدی را تحت فشار قرار داده بود تا از رسانهای کردن حکم اعدام فرزندشان خودداری کنند. مأموران امنیتی بارها به خانواده هشدار دادهاند که اطلاعرسانی درباره پرونده میتواند «عواقب سنگین» برای احسان در پی داشته باشد.
این فشارها باعث شد خانواده ماهها در سکوت زندگی کنند، تا اینکه در مهر ۱۴۰۴ (اکتبر ۲۰۲۵) مادر احسان، خانم پروین حیاتی، سکوت خود را شکست و در پیامی عمومی از مردم ایران و جامعه جهانی خواست برای نجات جان فرزندش اقدام کنند. او گفت:
«سکوت در برابر بیعدالتی خیانت است. فرزند من تنها آرزوی زندگی داشت؛ آیا این میتواند مصداق فساد باشد؟»
خانم حیاتی در پیام خود تأکید کرده است که احسان هنگام بازداشت زیر بیست سال داشت و هیچ اقدام خشونتآمیزی مرتکب نشده است. او گفت:
«به جان فرزندم سوگند میخورم تا آزادی کامل و تبرئه احسان از پا نخواهم نشست.»
بیانیه ۵۳۷ فعال مدنی آذربایجان
روز ۱۱ آبان ۱۴۰۴ (۲ نوامبر ۲۰۲۵)، ۵۳۷ فعال ملیـ مدنی آذربایجان در بیانیهای با عنوان «فراخوان به وجدانهای بیدار و جامعه جهانی»، خواستار لغو فوری حکم اعدام احسان فریدی شدند.
در این بیانیه آمده است:
«مجازات اعدام نه عدالت میآورد و نه امنیت؛ بلکه موجب بازتولید خشونت در جامعه میشود»
امضاکنندگان تأکید کردهاند که ادامه اجرای اعدامها در ایران نشانهی عقبماندگی از معیارهای جهانی حقوق بشر است و پروندهی احسان فریدی «نمونهای آشکار از استفاده ابزاری از اعدام برای سرکوب آزادی بیان» به شمار میآید.
در بخش دیگری از این بیانیه آمده است:
«در جهانی که بیش از دو سوم کشورها مجازات اعدام را لغو کردهاند، تداوم آن در ایران نشانهی نادیده گرفتن کرامت انسانی است.»
فعالان آذربایجان در پایان خواستار توقف کامل مجازات اعدام در ساختار قضایی کشور شدند و تأکید کردند که لغو این مجازات «شرط بنیادین گذار به جامعهای دموکراتیک و انسانی» است.
تحلیل حقوق بشری و نقض تعهدات بینالمللی
پرونده احسان فریدی مصداق بارز نقض چندین ماده از میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی است.
بر اساس این میثاق:
- ماده ۶: هر انسان حق ذاتی حیات دارد و هیچکس نباید خودسرانه از این حق محروم شود؛ صدور حکم اعدام برای فردی که در زمان بازداشت زیر ۱۸ سال بوده، نقض آشکار این اصل است.
- ماده ۷: نگهداری طولانیمدت در بازداشت و اعمال فشار روانی بر خانواده مصداق رفتار غیرانسانی و تحقیرآمیز است.
- ماده ۹: بازداشت بدون حکم قضایی شفاف و بدون دسترسی به وکیل مستقل، ناقض حق آزادی و امنیت شخصی است.
- ماده ۱۴: محاکمه در غیاب دادرسی عادلانه، عدم حضور وکیل، و صدور حکم بر اساس گزارشهای امنیتی فاقد مشروعیت قانونی است.
- ماده ۱۹: اتهام «تبلیغ علیه نظام» صرفاً به دلیل استفاده از حق آزادی بیان مطرح شده و در تضاد مستقیم با اصول آزادی عقیده است.
این موارد نشان میدهد که روند پروندهی احسان فریدی نه تنها مغایر با قوانین داخلی، بلکه نقض صریح تعهدات بینالمللی رژیم حاکم بر ایران است.
ابعاد انسانی و اجتماعی
احسان فریدی یکی از جوانترین زندانیان سیاسی محکوم به اعدام در ایران است. بازداشت، شکنجه، و صدور حکم اعدام علیه او بازتاب گستردهای در شبکههای اجتماعی و میان جامعهی دانشجویی داشته است.
دانشجویان دانشگاه تبریز و شماری از فعالان مدنی در بیانیههایی، صدور این حکم را «اعدام آیندهی ایران» توصیف کردهاند.
کارزارهای مدنی از جمله «سهشنبههای نه به اعدام» و کمپین #احسان_فریدی با هدف جلب توجه افکار عمومی به وضعیت او راهاندازی شدهاند.
در سطح بینالمللی نیز فعالان حقوق بشر و نهادهای دانشگاهی خواستار مداخله فوری نهادهای سازمان ملل برای توقف اجرای حکم شدهاند.
فراخوان بینالمللی برای اقدام فوری
پرونده احسان فریدی تصویری روشن از سرکوب سیستماتیک جوانان و دانشجویان در ایران است. در حالی که دستگاه قضایی رژیم حاکم بر ایران به ابزاری برای حذف مخالفان و صدور احکام مرگ بدل شده، امید به اجرای عدالت در چنین ساختاری بیمعناست.
این پرونده بار دیگر نشان میدهد که مجازات اعدام در ایران نه ابزار قانون، بلکه وسیلهای سیاسی برای ایجاد رعب و انتقام از نسل معترض است.
فراخوان فعالان آذربایجان و صدای مادر احسان فریدی، دعوتی است به وجدان جامعه جهانی برای اقدام فوری.
اکنون مسئولیت بر دوش نهادهای بینالمللی، سازمان ملل، کمیساریای عالی حقوق بشر، و تمامی نهادهای مدافع آزادی و کرامت انسانی است تا با اعمال فشار سیاسی و حقوقی بر رژیم ایران، مانع اجرای حکم اعدام این دانشجوی جوان شوند.
لغو حکم احسان فریدی، نه فقط دفاع از یک زندگی، بلکه گامی در جهت مقابله با روند فزایندهی اعدامهای سیاسی در ایران است.
