چرا نه به اعدام  – بخش ششم       

«اکنون من اسیرم. جسمم را در دخمه‌ای تیره و تار به زنجیر کشیده ‌و روحم را در ظلمت اندیشه‌ای مرگبار به زندان انداخته‌اند… من محکوم به اعدامم، محکوم به اعدام!… انیس و ندیمی جز آن ندارم. سراپایم از احساس آن یخ کرده و تنم در زیر فشار سنگین توان‌فرسای آن خمیده است!…» («آخرین روز یک محکوم»، ویکتور هوگو)

نوشته دکتر عزیز فولادوند

عفو و خوانشی رحمانی

فلسفه قصاص هم در آموزه های قرآنی محترم شمردن «حق حیات» و عفو و بخشش است (سوره بقره، آیه ۱۷۹ـ۱۷۸)[1]. فاشیسم دینی حاکم عامدا این نگرش رحمانی را نادیده می گیرد، تا بتواند راه را برای اعمال خشن ترین نوع مجازاتها بگشاید. این نگرش بر اساس یک خوانش قدرت طلبانه و خشونت آمیز از آیات قرآن است. اگر از دیدگاه قرآنی اصل بر انتقام و قصاص می بود، اشاره به عفو، احسان و تخفیف در آیه فوق موضوعییتی نداشت. علاوه بر این، تجربه انسانی در طول تاریخ نشان داده است که مجازاتهای خشن چون سوزاندن، شقه کردن، گردن زدن، میل کشیدن در چشم، گاو برنجی، پرچه اسپانیایی،صندلی اسپانیایی، لوله تمساح، گهواره یهودا و غیره به مرور زمان برچیده شده اند، زیرا گوییا این مجازاتها عامل بازدارنده ارتکاب جرم نبوده اند. پافشاری بر اجرای خشن مجازات اعدام، بدین معنی است که ما رو به گذشته داریم (مرتجع هستیم) و به شیوه هایی متوسل می شویم که بشریت از آنها عبور کرده است.

معیار و ملاک آموزه های قرآنی در واقع حرمت است. بدین معنی که هر آنچه که ضررش بیشتر از منفعتش باشد حرام است. به عنوان مثال در آیه «وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما» (سوره بقره، آیه ۲۱۹)[2] قرآن اشاره بر این دارد که ضرر شراب بیشتر از منفعت آن است، لذا در زمره محرمات قرار می گیرد. داده ها و تحقیقات نشان می دهند که مجازات اعدام و قصاص بدنی، چرخه خشونت را شدت می بخشد، لذا ضرر آن برای امنیت جامعه و سلامت روانی شهروندان انکار ناپذیر است. وانگهی به استناد آموزه های قرآنی، جان آدمی به صرف داشتن کرامت باید مورد احترام قرار گیرد و از تعرض مصون بماند: وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ (سوره اسراء، آیه ۷۰)[3]، لذا در این نظرگاه، قتل یک انسان بیگناه به مثابه جنایت بر علیه بشریت قلمداد شده است. (سوره مائده آیه ۳۲)[4]. زیستن و احترام به «زیست» پاسخگویی مدام به همنوعانی است که با آنان زندگی می کنیم و با آنان دارای تجربه مشترک هستیم. مدافعان مجازات اعدام، با بکارگیری کیفر مرگ، کرامت و شأن انسانی را مورد تعرض قرار می دهند.

[1].  آیه 178:‌  ای مومنان! قصاص کشتگان بر شما مقرر شده است:‌آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده وزن در برابر زن. واگر به کسی از جانب برادرش گذشتی شود این پیروی از شایستگی است و این پرداخت نیکویی است. این آسانگیری از جانب پروردگار شماست. وهزکس پس از آن از اندازه درگذرد عزابی دردناک خواهد داشت.    آیه 179: وشما را ای خردمندان در قصاص زندگانی نهفته است؛ باشد که شما پرهیزگاری ورزید.

يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ كُتِبَ عَلَيْكُمُ ٱلْقِصَاصُ فِى ٱلْقَتْلَى ۖ ٱلْحُرُّ بِٱلْحُرِّ وَٱلْعَبْدُ بِٱلْعَبْدِ وَٱلْأُنثَىٰ بِٱلْأُنثَىٰ ۚ فَمَنْ عُفِىَ لَهُۥ مِنْ أَخِيهِ شَىْءٌۭ فَٱتِّبَاعٌۢ بِٱلْمَعْرُوفِ وَأَدَآءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَـٰنٍۢ ۗ ذَٰلِكَ تَخْفِيفٌۭ مِّن رَّبِّكُمْ وَرَحْمَةٌۭ ۗ فَمَنِ ٱعْتَدَىٰ بَعْدَ ذَٰلِكَ فَلَهُۥ عَذَابٌ أَلِيمٌۭ

وَلَكُمْ فِى ٱلْقِصَاصِ حَيَوٰةٌۭ يَـٰٓأُو۟لِى ٱلْأَلْبَـٰبِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

[2].  متن آیه 219 سوره بقره:‌

از تو در باره شراب و قمار می پرسند، بگو در این دو گناهی بزرگ وسودهایی برای مردم است. اما گناه آنها از سود آنها بزرگتر است. واز تو می پرسند چه چیزی را ببخشند؟ بگو گذشت را. این گونه خداوند برای شما آیات خودش را روشن می کند باشد که شما بیندیشید.

يَسْـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلْخَمْرِ وَٱلْمَيْسِرِ ۖ قُلْ فِيهِمَآ إِثْمٌۭ كَبِيرٌۭ وَمَنَـٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَآ أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا ۗ وَيَسْـَٔلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلِ ٱلْعَفْوَ ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمُ ٱلْـَٔايَـٰتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ

[3].  آیه 70 سوره اسراء:‌

به راستی ما فرزندان آدم را ارجمند داشته ایم وآنان را در خشکی و دریا سوار کرده ایم و به آنها از چیزهای پاکیزه روزی داده ایم وآنان را بر بسیاری از آنچه آفریده ایم، نیک برتری بخشیده ایم.

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِىٓ ءَادَمَ وَحَمَلْنَـٰهُمْ فِى ٱلْبَرِّ وَٱلْبَحْرِ وَرَزَقْنَـٰهُم مِّنَ ٱلطَّيِّبَـٰتِ وَفَضَّلْنَـٰهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍۢ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًۭا

[4]. آیه ۳۲ سوره مائده:

به همین رو بر بنی اسراییل مقرر داشتیم که هر کس جانی را به جز در برابر جانی بکشد چنان است که تمام مردم را کشته است وهرکه آن را زنده کند چنان است که همه مردم را زنده کرده است….

مِنْ أَجْلِ ذَٰلِكَ كَتَبْنَا عَلَىٰ بَنِىٓ إِسْرَٰٓءِيلَ أَنَّهُۥ مَن قَتَلَ نَفْسًۢا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍۢ فِى ٱلْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ ٱلنَّاسَ جَمِيعًۭا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَآ أَحْيَا ٱلنَّاسَ جَمِيعًۭا ۚ وَلَقَدْ جَآءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِٱلْبَيِّنَـٰتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًۭا مِّنْهُم بَعْدَ ذَٰلِكَ فِى ٱلْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ